Mroczna muzyka mrocznego księcia na festiwalu Misteria Paschalia

1611 był rokiem, w którym świat muzyki znał już parę dzieł przełomowych – odbyły się już pierwsze spektakle operowe we Florencji i w Mantui, a Monteverdi, poza „Orfeuszem”, zdążył też przedstawić swoje wielkie Nieszpory (1610). Jednak publikacja księcia Venosy, Carla Gesualda, zelektryzowała muzyków. Mimo tego, że życie introwertycznego arystokraty dobiegało właśnie końca, a jego dzieło zdawało się przynależeć do epoki odchodzącej w przeszłość. 

Światło dzienne ujrzały wówczas dwie księgi madrygałów i cykl responsoriów. Wielka summa sztuki Gesualda, która znowu okazała się nowoczesna. Nie mylili się bracia Monteverdi, gdy pisząc manifest programowy muzyki nowoczesnej, zwanej seconda pratica, zaliczali Gesualda do artystów idących tą właśnie drogą. Mimo gatunku – przemijającej powoli wokalnej polifonii – treść jego sztuki była wręcz krańcowo ekspresyjna. A ekspresja ta wynikała z tekstu, poezji. To właśnie było esencją nowoczesności na przełomie XVI i XVII wieku. I – tak naprawdę – pozostaje podstawowym kryterium estetycznym w muzyce do dzisiaj.

Gesualdo to postać nieledwie romantyczna. Spokrewniony ze św. Karolem Boromeuszem, należał do ścisłej elity Południa, jednak pierwszą sławę zdobył nie z powodu swej sztuki lub otaczania się literatami i muzykami, lecz dla zupełnie innego wydarzenia. W 1590 r. kazał zabić swą piękną żonę Marię d'Avalos i jej kochanka, Fabrizia Carafę, zaskoczonych w książęcym łóżku. Co nie przeszkodziło mu cztery lata później ponownie się ożenić – i od tego momentu też wyrazistości nabiera jego muzyczne powołanie. Wybranką była Isabella d'Este, córka rodu władającego Ferrarą – i to właśnie na ferraryjskim dworze Gesualdo miał okazję spotkać największych awangardowych kompozytorów tamtych czasów.

Gesualdo twierdził, że do 1600 r. skomponował 6 ksiąg madrygałów, a do druku w 1611 oddał najbardziej zadziwiające, niesłuchane i wyrafinowane, z powodu zmęczenia marnym naśladownictwem. W tych ostatnich pracach książę – może z powodu swojej z dawna datującej się melancholii – stworzył styl wyjątkowo osobisty, mroczny i zaskakujący, odznaczający się ekstremalnymi kontrastami, jak łagodne błyski schodzące do otchłani poprzez harmoniczne kalejdoskopy, zadziwiające doskonałym związaniem z tekstem i najśmielszymi łańcuchami akordów. Tę samą nowatorską śmiałość, tę samą precyzję muzycznych metamorfoz tekstu słownego, odnajduje się w Responsoriach – pisał o muzyce Gesualda znany w Krakowie jej wykonawca, Michele Pasotti. – To jeden ze szczytów barokowej sztuki sakralnej: 27 kompozycji odznacza się chromatyzmem, harmonicznym nawarstwieniem, translacją znaczeń na figury rytmiczne i melodyczne na poziomie jeszcze wyższym niż madrygały, w absolutnie wyjątkowej równowadze formalnej. Ponieważ Responsoria odnoszą się do pasji Chrystusa (obrządek ciemnych jutrzni Wielkiego Tygodnia), mają mroczną barwę i chorobliwe rysy. Ich charakter, typowy dla kompozytora, spotyka się tu z tekstem – okazja idealna, by wyrazić napięcie między śmiercią, miłością i zbawieniem.

Koncert Carla Gesulada pt. „Tenebrae Responsoria” zabrzmi 23 marca na festiwalu Misteria Paschalia. Wykonawcami niezwykłej muzyki Gesualda będzie znakomity chór kameralny Capelli Cracoviensis, odnoszący międzynarodowe sukcesy i współpracujący z najwybitniejszymi zespołami i dyrygentami muzyki dawnej. Przykładem nagrania (dla prestiżowej francuskiej wytwórni Alpha) i występy z Le Poème Harmonique, entuzjastycznie przyjmowane w najważniejszych miastach Europy. Koncert poprowadzi dyrektor Capelli Cracoviensis, Jan Tomasz Adamus.

Informacje o biletach i zasadach zakupu na www.misteriapaschalia.com.