„Planeta Lem” – nowy dom dla literatury i języka w Krakowie
W Krakowie powstanie pierwsze w Polsce centrum poświęcone literaturze i językowi. Budowę Centrum Literatury i Języka „Planeta Lem” w dawnym Składzie Solnym na Zabłociu ogłosiło Miasto Kraków podczas konferencji prasowej zorganizowanej w czwartek, 6 września. Konferencji towarzyszyło ogłoszenie międzynarodowego konkursu architektoniczno-urbanistycznego na koncepcję Centrum.
Patronem Centrum będzie Stanisław Lem. To najpoczytniejszy i najpopularniejszy polski autor, pisarz podejmujący uniwersalne i aktualne także dla dzisiejszego czytelnika tematy. Planeta Lem będzie miejscem szeroko prezentującym literaturę i dziedzictwo językowe i stanie się symbolem Krakowa Miasta Literatury UNESCO – mówi Jacek Majchrowski, Prezydent Miasta Krakowa. Prace nad szczegółową koncepcją centrum trwały przez wiele lat i uczestniczyły w nich wszystkie środowiska literackie naszego miasta - i nie tylko. Na 5-lecie tytułu Miasta Literatury UNESCO dla Krakowa z dumą prezentujemy Państwu dojrzałą wizję miejsca opartego na idei wielopokoleniowej edukacji literackiej i językowej. Chcemy godnie zagospodarować na cele społeczne tę ważną lokalizację – w jej szczególnym kontekście na styku trzech dzielnic i w kontekście innych instytucji kultury Podgórza i Zabłocia – dodaje Prezydent.
Inwestycja powstanie na należącej do miasta działce o powierzchni ok. 1 hektara przy ul. Na Zjeździe 8, w sąsiedztwie innych instytucji kultury na prawym brzegu Wisły – Fabryki Emalia Oskara Schindlera, Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK i Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka, w pobliżu estakady kolei aglomeracyjnej, Muzeum Podgórza i terenów zielonych Bulwarów Wiślanych. W ten sposób powstanie miejsce w sposób szczególny dowartościowujące dzielnicę kultury, jaką w ostatnich latach staje się Zabłocie i Podgórze. Nie bez znaczenia pozostaje także kontekst pobliskiego Placu Bohaterów Getta, a także sukcesywny rozwój Zabłocia, w którym w ostatnich latach przybyło znacząco mieszkańców, rodzin z dziećmi – poszukujących dla siebie tzw. trzeciego miejsca – miejsca spędzania czasu wolnego, edukacji, odpoczynku.
OTO FOTOKRONIKA MIASTA KRAKOWA
Stanisław Lem patronem literackiego domu Krakowa
Historyczny budynek Składu Solnego od wielu lat był brany pod uwagę jako przyszła przestrzeń kultury. Rozważano w tym miejscu umieszczenie siedzib kolejno: Krakowskiego Biura Festiwalowego, Sinfonietty Cracovii, Muzeum Podgórza i Biblioteki Kraków. Przedmiotem międzynarodowego konkursu na wizję „Planety Lem” jest rewitalizacja XVIII-wiecznego budynku magazynu solnego i dobudowa nowego obiektu po jego wschodniej stronie. Całość będzie stanowić miejsce wielofunkcyjne, otwarte dla wszystkich grup wiekowych, miejsce edukacji literackiej i zarazem wizytówkę pierwszego słowiańskiego miasta literatury UNESCO, którym od 2013 r. jest Kraków.
Sercem inwestycji będzie nowoczesna wystawa dedykowana uniwersum tematycznemu powieści Stanisława Lema – futurologa, powieściopisarza, najczęściej tłumaczonego i wydawanego polskiego pisarza. W tym miejscu pielęgnowana będzie także pamięć o dorobku twórczym innych wybitnych mistrzów słowa, przede wszystkim tych związanych z Krakowem, m.in.: Czesława Miłosza, Wisławy Szymborskiej, Stanisława Wyspiańskiego, Josepha Conrada, Sławomira Mrożka, a także wybitnych tłumaczy, ilustratorów, autorów książki dziecięcej.
Wielofunkcyjna i innowacyjna przestrzeń dla literatury
Koncepcję wystawy głównej przygotowało studio Tengent, którego twórcy byli związani m.in. z sukcesami uznanej grupy Platige Image. Wizja powstała według pomysłu Jacka Dukaja, jednego z najważniejszych współczesnych polskich powieściopisarzy. Narracja wystawy jest zbudowana wokół kluczowych dla Lema zagadnień postępu technologicznego, przypadku, ewolucji, obcości i granicy poznania. Będzie zarazem skierowana do szerokiej publiczności, w tym przede wszystkim do odbiorcy w młodym wieku i dzieci, wciągając uczestników w interaktywną grę z wykorzystaniem innowacyjnych technologii.
We współpracy z Fundacją na Rzecz Muzeum Języka Polskiego powstała także koncepcja dodatkowej wystawy stałej, poświęconej językowi (w tym w szczególności języka polskiego we wszystkich jego odmianach) i ogólnie rozumianej komunikacji. Planowane są ekspozycje ruchome, przypominające wybitne postaci literackiego Krakowa, nowoczesne, modułowe sale wielofunkcyjne z przeznaczeniem na festiwale i inne wydarzenia literackie (w tym Festiwal Conrada, Festiwal Miłosza, Festiwal Non-Fiction, Festiwal Literatury dla Dzieci, Festiwal Komiksu) oraz szereg innych inicjatyw literackich realizowanych przez przyszłych partnerów centrum), a także mediatekę, kawiarnio-księgarnię i przestrzeń coworkingową dla literackich i kreatywnych środowisk Krakowa. Obiekt uzupełni przyległy ogród, dzięki czemu poprzemysłowe Zabłocie wzbogaci się o nową przestrzeń zieloną. Inwestycja domyka program rewitalizacji Zabłocia, tworząc wspólny dom dla różnorodnych inicjatyw literackich i wszystkich podmiotów, które od lat budują literacki Kraków. Nasze miasto potrzebuje takiego miejsca i od dawna wspólnie ze środowiskami literackimi naszego miasta, a także Radą Honorową Miasta Literatury UNESCO, rozmawiamy o takiej pojemnej i włączającej różnorodne fenomeny literackiego Krakowa koncepcji – mówi Prezydent Majchrowski. Realizacja „Planety Lem” to wypełnienie najważniejszej deklaracji Krakowa z aplikacji o przyjęcie do Sieci Miast Kreatywnych UNESCO. Operatorem obiektu będzie Krakowskie Biuro Festiwalowe, które w imieniu Miasta prowadzi proces inwestycyjny.
Realizację inwestycji poparły nie tylko różnorodne środowiska literackie Krakowa, w tym pisarze skupieni wokół Rady Honorowej Krakowa Miasta Literatury UNESCO, przedstawiciele Rady Języka Polskiego i koalicja polskich językoznawców reprezentowana przez Fundację na rzecz Muzeum Języka Polskiego, reprezentanci Miast Literatury UNESCO z całego świata, ale także liczni goście krakowskich festiwali literackich, księgarze, wydawcy i tłumacze.
Pierwsze w Polsce Centrum Literatury i Języka
Centrum literackie w Składzie Solnym będzie pierwszym w kraju miejscem poświęconym nowoczesnej refleksji nad językiem. Utworzenie Centrum zgodnie poparły Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN oraz wszystkie liczące się środowiska językoznawcze w Polsce. Idea nowoczesnego centrum dla języka wynika z przekonania o niezmienności jego znaczenia w życiu kultur i społeczeństw. Na całym świecie istnieją interdyscyplinarne placówki wykorzystujące w swojej misji najnowocześniejsze technologie, interaktywne instalacje i obiekty przestrzenne pozwalające na przedstawianie zagadnień językowych w sposób przystępny dla szerokiego grona odbiorców. Swoje własne muzea mają już m.in. język hiszpański (Casa del lector w Madrycie oraz Museo del Libro y de la Lengua w Buenos Aires), portugalski (Museu da Língua Portuguesa w São Paulo) czy litewski (Lietuvių Kalbos Muziejus w Wilnie).
Ogromne, lecz ciągle mało znane i często niedoceniane bogactwo historii polszczyzny i różnorodność zjawisk zachodzących we współczesnym języku polskim może być punktem wyjścia do narracji włączającej nie tylko rodzimych użytkowników języka, ale społeczności polonijne na całym świecie i wszystkich zainteresowanych poznawaniem i zgłębianiem języka jako najdoskonalszego narzędzia komunikacji.
Międzynarodowy konkurs architektoniczny
Ogłoszenie inwestycji zbiega się z inauguracją międzynarodowego konkursu architektoniczno-urbanistycznego na koncepcję Centrum, zorganizowanego we współpracy z Stowarzyszeniem Architektów Polskich oddział Kraków. Dwuetapowy konkurs skierowany do pracowni z całego świata obejmuje rewitalizację dawnego budynku Składu Solnego i realizację nowej bryły lub zespołu budynków po jego wschodniej stronie.
W sądzie konkursowym pod przewodnictwem Piotra Lewickiego zasiądą architekci doświadczeni w realizacjach w dziedzinie kultury, w tym m.in. Alberto Veiga ze studia Barrozzi/Veiga (Filharmonia w Szczecinie, Auditorio Águilas, sale koncertowe w Monachium i Edynburgu, Muzeum Sztuk Pięknych w szwajcarskim Chur) czy Zbigniew Maćków (rewitalizacja dworca PKP we Wrocławiu, odpowiedzialny za głośny projekt Kościół. Piękno i Kicz w ramach programu obchodów Europejskiej Stolicy Kultury 2016 Wrocław). Na 28 września wyznaczono termin składania wniosków o dopuszczenie do udziału w konkursie, w marcu 2019 zostaną ogłoszone jego wyniki.
Inwestycja będzie realizowana w latach 2019-2022. Otwarcie obiektu zaplanowane na 2022 rozpocznie nowy rozdział w popularyzacji dzieła Stanisława Lema i dopełni projekt kulturalno-edukacyjny Lem 2021 realizowany pod auspicjami programu Kraków Miasto Literatury UNESCO w związku z przypadającą na rok 2021 setną rocznicą urodzin pisarza.
Inwestycja powstanie w większej części ze środków miejskich, organizatorzy deklarują jednak starania o pozyskanie funduszy zewnętrznych, m.in. z planowanego naboru do Funduszy Norweskich. „Planeta Lem” spełnia wszystkie wymagania stawiane inwestycjom o charakterze społecznym i kulturotwórczym. Za wzór stawiamy sobie analogiczne centra literackie i kreatywne funkcjonujące z powodzeniem od lat na świecie – Federation Square w Melbourne, Casa del lector w Madrycie, Writers’ Centre w Norwich, niemieckie domy literatury. Jesteśmy przekonani, że Kraków jako miasto o szczególnej literackiej tożsamości, a także jedna z kolebek języka polskiego, zasługuje na miejsce będące należytym podkreśleniem tych tradycji, a zarazem przestrzenią dalszej popularyzacji literatury i rozwoju wiedzy o języku – konkluduje Prezydent Majchrowski.