Stara Synagoga
| Adres: | ul. Szeroka 24, Kraków |
Najstarsza krakowska synagoga powstała na przełomie XV i XVI w., gdy większość krakowskich Żydów przeniosła się na Kazimierz. Pierwotny ceglano-kamienny gotycki budynek spłonął w 1557 r. Kilkanaście lat później, w 1570 r. świątynia została odbudowana za zgodą króla Zygmunta Augusta. Pracami kierował włoski budowniczy Mateusz Gucci, który nadał jej renesansową formę. Zachował jednak poprzedni, dwunawowy plan budowli i odtworzył jej krzyżowo-żebrowe sklepienie. Już po odbudowie dodano salę śpiewaków i salę dla kobiet. Koniecznej ze względu na stan budynku przebudowy dokonywano w 1888 r. i w latach 1904-1913, gdy zyskała formy neorenesansowe. Obniżono teren wokół synagogi do poziomu z XV w., urządzono też synagogalne muzeum.
Po zniszczeniach drugiej wojny światowej, w latach 1955-1959 przeprowadzono remont, który po części przywrócił synagodze dawną świetność. Równocześnie Gmina Wyznaniowa Żydowska przekazała obiekt Muzeum Historycznemu Miasta Krakowa (obecnie Muzeum Krakowa) w celu urządzenia stałej ekspozycji dotyczącej historii i kultury Żydów krakowskich. Tę funkcję Stara Synagoga pełni do dziś.
We wnętrzu zachował się XVI-wieczny, kamienny aron ha-kodesz (szafa ołtarzowa) z bogatym zwieńczeniem. W sali kobiet godne uwagi jest kolebkowe sklepienie ze stiukową dekoracją.
Na przestrzeni stuleci Stara Synagoga była areną ważnych dla historii Polski wydarzeń. To tu Tadeusz Kościuszko wzywał Żydów do udziału w Insurekcji 1794 roku, a rabin Beer Meisels nawoływał do wsparcia dążeń niepodległościowych w czasie Wiosny Ludów 1848 r. Tu wreszcie witano prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego podczas jego wizyty w Krakowie. Przed budynkiem synagogi w czasie okupacji hitlerowskiej w 1943 r. Niemcy rozstrzelali 30 Polaków, których śmierć upamiętnia tablica wmurowana w miejscu zbrodni.