Rok 2023 w krakowskiej kulturze

Trudne albo wręcz niemożliwe jest podsumowanie wszystkiego, co działo się w krakowskiej kulturze w 2023 roku. Działalność całego sektora kultury, w tym instytucji: muzeów, teatrów, centrów, ośrodków, orkiestr, a także wydarzenia, festiwale, jubileusze, wystawy, nagrody i inwestycje – w każdym z tych obszarów kulturalne życie Krakowa ostatnich dwunastu miesięcy było bardzo obfite. Przypominamy wybrane przedsięwzięcia, zachęcamy do tworzenia własnych rankingów i planowania uczestnictwa w inicjatywach, które odbędą się w 2024 roku. A tych z pewnością nie zabraknie!

Kulturalne życie Krakowa w 2023 roku było bardzo bogate. Zapamiętamy wiele wydarzeń i przedsięwzięć. Pozostaną nowe jednostki kultury, znakomite wydawnictwa, produkcje audiowizualne i wspomnienia energii kultury Krakowa odnawiającej się po trudnych latach pandemii i w cieniu trwającej wojny u naszych sąsiadów.

Jubileusze i otwarcia

W 2023 roku minęło 45 lat od wpisania zespołu staromiejskiego Krakowa (Wawelu, Stare Miasto, Kazimierz i Stradom) na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W związku z jubileuszem w Krakowie we wrześniu odbyło się wiele wydarzeń związanych z obchodami, w tym uroczyste sympozjum z wystąpieniami przedstawicieli miast historycznych z Polski i ze świata, uroczystość przyznania Europejskiej Nagrody Dziedzictwa za prace konserwatorskie przy ołtarzu Wita Stwosza, inauguracja działania hubu Europa Nostra na Europę Środkową i Wschodnią, jubileusz 45-lecia Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa i w końcu barwny, roztańczony Pochód Kopernikański, który przeszedł ulicami miasta, łącząc rocznicę wpisu na listę UNESCO z finałem krakowskich obchodów Roku Kopernikańskiego.

A skoro już o ważnych patronach 2023 roku, to przypomnijmy szereg działań Muzeum Krakowa mających na celu upamiętnienie innego patrona 2023 roku – Włodzimierza Tetmajera. Muzeum we współpracy z partnerami z Krakowa i całej Polski zaprosiło na wykłady, warsztaty, oprowadzania, konkursy, a przede wszystkim przekrojową, monograficzną wystawę „Włodzimierz Tetmajer. Siła barw i temperamentu”.

W 2023 roku obchodziliśmy też 100. rocznicę urodzin Wisławy Szymborskiej. Kraków uczcił jubileusz, otwierając w lipcu park Szymborskiej przy ul. Karmelickiej. „Wolę kolor zielony” pisała Wisława Szymborska w wierszu „Możliwości” i właśnie zielenią Kraków upamiętnił poetkę – zamiast pomnika, czy betonowego parkingu, który funkcjonował w tym miejscu wcześniej, powstała przyjazna, zielona przestrzeń, podzielona na różnobarwne ogrody i uzupełniona nawiązaniami do twórczości noblistki.

Kolejny patron 2023 roku to Jerzy Nowosielski, którego twórczość przypomniały wystawy w galeriach i muzeach, m.in. w Galerii Starmach, Muzeum Narodowym i MOCAK-u. Nawiązania do artysty znalazły się też w programach wielu instytucji, a przy ul. Lotniczej 22, w pobliżu miejsca zamieszkania malarza, rysownika, scenografa i filozofa powstał poświęcony mu mural, inspirowany obrazem „Sobotni wypoczynek”.

W 2023 roku świętowaliśmy także 40-lecie Nowohuckiego Centrum Kultury – instytucji organizującej ponad tysiąc wydarzeń rocznie (koncerty, spektakle, wystawy, festiwale, warsztaty, wykłady), w których uczestniczy ponad 700 tys. osób, a także 10-lecie programu Kraków Miasto Literatury UNESCO. 21 października minęło dokładnie dziesięć lat, od kiedy Kraków otrzymał ten prestiżowy tytuł i z tej okazji, oprócz przywoływania wspomnień czytelników, odbyły się dziesiątki wydarzeń, pasm literackich i spacerów, uruchomiona została nowa odsłona strony internetowej poświęconej literackim inicjatywom realizowanym w Krakowie www.miastoliteratury.pl.

Wrzesień 2023 roku obfitował w zaproszenia do nowo otwartych miejsc – do kompleksu teatralnego, w którym rozpoczął działalność Teatralny Instytut Młodych zlokalizowany w budynku dawnej Stolarni Teatru Ludowego, do Apteki Designu w dawnym aptecznym budynku poszpitalnym w dzielnicy Wesoła oraz do Muzeum i Centrum Ruchu Harcerskiego – oddziału Muzeum Krakowa w dawnym austriackim forcie 52a „Jugowice” („Łapianka”), gdzie udostępniono dwie wystaw stałe: „Fort Jugowice. Dziedzictwo miejsca” i „Harcerskie ścieżki”.

Wcześniej, bo w marcu, w gruntownie wyremontowane przestrzenie do oglądania nowej wystawy „Miasto. Technoczułość” zaprosiło Muzeum Inżynierii i Techniki przy ul. św. Warzyńca 15. A sezon kulturalnych otwarć miasto zakończyło 16 grudnia, kiedy Centrum Kultury Podgórza zainaugurowało działalność Klubu Płaszów (ul. Gumniska 32) w nowo wybudowanym, nowoczesnym, estetycznie wykończonym i wtopionym w parkowe otoczenie budynku.

Dziedzictwo i zabytki

W temacie dziedzictwa wśród ważnych wydarzeń 2023 roku trzeba odnotować uznanie przez prezydenta RP za pomnik historii zespołu architektonicznego i urbanistycznego Nowej Huty (luty), a także umieszczenie poloneza na Liście Reprezentatywnej Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO (grudzień). W działania zmierzające do wpisu i promujące tradycję tego tańca mocno zaangażowana była krakowska instytucja Balet Dworski Cracovia Danza. Przypomnijmy, że na tej liście od 2018 roku znajduje się także krakowskie szopkarstwo.

Nie możemy zapominać o trosce o krakowskie zabytki. W 2023 roku dotacje na realizację prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków lub gminnej ewidencji zabytków zostały udzielone 40 beneficjentom na łączną kwotę 4 800 000 zł. Z finansowym wsparciem miasta zostały zrealizowane między innymi remonty elewacji kamienic przy ul. Grodzkiej 27, ul. Radziwiłłowskiej 23, ul. Długiej 18, budynku przy os. Centrum B 5 w Nowej Hucie, a także kontynuacja prac przy zabytkowych polichromiach w bazylice św. Franciszka z Asyżu czy wymiana pokrycia dachowego kościoła Matki Boskiej Zwycięskiej przy ul. Zakopiańskiej 86.

Wyrazem troski o kulturowy krajobraz najważniejszego placu Krakowa było też przygotowanie nowego stoiska dla krakowskich kwiaciarek. Od grudnia panie i panowie sprzedający kwiaty na Rynku Głównym korzystają z nowego modelu stoiska, przygotowanego z uwzględnienie uwag i poprawek zgłoszonych po etapie testowania prototypu.

(Nocne) krakowian z kulturą obcowanie

Kraków to miasto festiwali i ważnych, przyciągających i cieszących się międzynarodową renomą wydarzeń kulturalnych. Mieszkańcy i goście chętnie wzięli udział w tegorocznych edycjach festiwali Misteria Paschalia, Miłosza, Conrada, Tańców Dworskich czy Teatrów Ulicznych. Wydarzeniami wartymi odnotowania były też m.in. koncert Philippe’a Jarousskiego i Le Concert de la Loge, wykonanie opery „Orfeusz” przez zespół L'Arpeggiata pod dyrekcją Christiny Pluhar w ramach festiwalu Opera Rara czy recital Bruce’a Liu. Wiele wzruszeń dostarczył Festiwal Muzyki Filmowej ze światową premierą muzyki do filmu „Avatar. Istota wody” czy nostalgicznym „E.T.” wykonanym z muzyką na żywo.

Niedawno zakończony festiwal Boska Komedia przejdzie do historii teatru między innymi dzięki pełnej współczesnych nawiązań polsko-ukraińskiej realizacji „Dziadów” w reż. Mai Kleczewskiej, kolejnej nagrodzie – Grand Prix dla spektaklu Mateusza Pakuły „Jak nie zabiłem mojego ojca i jak bardzo tego żałuję” – koprodukcji Łaźni Nowej i Teatru im. S. Żeromskiego w Kielcach (festiwalową nagrodę otrzymał też grający w spektaklu Szymon Mysłakowski) czy nagrodzie specjalnej jury dla głośnego musicalu „1989”.

Warto też przypomnieć, że tegoroczna odsłona jednego z flagowych kulturalnych projektów miasta – cyklu Krakowskie Noce, odniosła duży frekwencyjny sukces. W Nocy Kin Studyjnych, Nocy Muzeów, Nocy Tańca, Nocy Teatrów, Nocy Jazzu, Nocy Cracovia Sacra oraz Nocy Poezji uczestniczyło łącznie ok. 200 tys. osób, a sam projekt w plebiscycie portalu Love Kraków został uznany za wydarzenie 2023 roku.

Nagrody i wyróżnienia

W listopadzie po raz kolejny wręczono Nagrody Miasta Krakowa, których tradycja sięga XVI wieku. Otrzymali je prof. dr hab. Piotr Bożyk, Krzysztof Głuchowski, Małgorzata i Marcin Gołębiewscy, Dorota Pomykała, Czesław Minkus, Adolf Weltschek (specjalna Nagroda Prezydenta Miasta Krakowa), prof. dr hab. Jan Potempa, prof. dr hab. Czesław Brzoza oraz dr hab. inż. Katarzyna Wolny-Koładka. Uhonorowano też Mecenasów Kultury Krakowa - firmy RE-Bau sp z o.o. oraz AMS SA.

Wśród wręczonych w tym roku nagród i wyróżnień nie zabrakło oczywiście tych literackich. W 9. edycji konkursu o Nagrodę Conrada zgłoszono 75 książek, z których 71 zakwalifikowano do konkursu. Laureatkę – Urszulę Honek, autorkę „Białych nocy” (Wydawnictwo Czarne) poznaliśmy podczas gali zorganizowanej na zakończenie Festiwalu Conrada. W Konkursie im. Anny Świrszczyńskiej na książkowy debiut poetycki 2023 roku przyznano trzy równorzędne wyróżnienia: Sylwii Chutnik za zestaw „Pobite gary”, Oldze Juskowiak za zestaw „Podlewam schody” oraz Elżbiecie Sali-Hołubowicz za zestaw „Umysł goi się powoli”.

Finansowana przez miasto Nagroda im. Ferdynanda Wspaniałego, wręczana podczas Festiwalu Literatury dla Dzieci, trafiła do Marcina Szczygielskiego za książkę „Antosia w bezkresie” (Instytut Wydawniczy Latarnik), a festiwalowa nagroda publiczności powędrowała w ręce Cezarego Harasimowicza i Marty Kurczewskiej za „Tygrysa” (Wydawnictwo Agora dla Dzieci). Natomiast przyznawaną w konkursie organizowanym przez Bibliotekę Kraków Nagrodą Żółtej Ciżemki za najlepszą książkę dla dzieci i młodzieży w tym roku została wyróżniona publikacja „Marzenia. Fakty, mity, głupoty” autorstwa Macieja Szymanowicza.

Jak co roku wręczono także Nagrodę Teatralną Miasta Krakowa im. Stanisława Wyspiańskiego – wyróżnienie odebrali twórcy spektaklu „1989” (koprodukcja Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie i Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego), Michał Nowicki za „Twin Peaks: do drzwi czerwonych zapukam” (Teatr Barakah), Juliusz Chrząstowski za rolę w „Salome” (Stary Teatr), twórcy „Calineczki” (Teatr Ludowy) oraz „Arcadii” (Teatr KTO). Grudniowa gala wręczenia nagród została połączona z prezentacją nowej kurtyny – Kurtyny Kobiet zawierającej nazwiska 130 kobiet ważnych dla naszego miasta. Zaprojektowana przez Małgorzatę Markiewicz kurtyna została przygotowana z okazji jubileuszu 130-lecia Teatru Słowackiego. Miasto wsparło jej wykonanie kwotą 150 tys. zł.

Przypominając tegoroczne nagrody dla twórców związanych ze sceną, warto dodać, że dyrektorka Teatru Ludowego Małgorzata Bogajewska otrzymała przyznawaną przez krytyków prestiżową Nagrodę Teatralną im. Tadeusza Boya Żeleńskiego za osiągnięcia w sztuce reżyserii.

Wymierne, kulturalne wsparcie

Jak co roku miasto zapewniło stypendia twórcze, na które w 2023 roku przeznaczono aż milion złotych (do konkursu wpłynęły 463 wnioski, z których wybrano 40 laureatów) oraz umożliwiło wynajęcie lokali na pracownie na preferencyjnych warunkach – aktualnie z programu korzysta 234 artystów w 198 pracowniach twórczych; w tym roku 25 osób otrzymało uprawnienie do najmu pracowni twórczych w 19 lokalach.

Dzięki programowi mecenatu artystycznego 11 galerii funkcjonuje w Krakowie z zastosowaniem stawki preferencyjnej, a dodatkowo miasto udziela wsparcia na realizację projektów wystawienniczych w ramach programu dla sztuk wizualnych.

Poza wsparciem na realizację działań miejskich instytucji kultury w 2023 roku w wyniku otwartych konkursów ofert Kraków dofinansował 128 przedsięwzięć za ponad 13 mln zł, a także udzielił dotacji dla państwowych instytucji. Wsparcie na łączną kwotę 240 000 zł otrzymały: Międzynarodowe Centrum Kultury, Narodowy Teatr Stary im. H. Modrzejewskiej oraz Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha.

Nie zabrakło też przedsięwzięć jednocześnie promujących krakowską kulturę i wspierających współpracę, takich jak m.in. 4. edycja Archipelagu Kultury, Program dla Sztuki czy Festiwale dla klimatu. Jesienią odbyła się także kolejna edycja projektu Sztuka do Rzeczy – Design w Krakowie, na którą złożyło się blisko 80 wydarzeń, a pałac Potockich przy Rynku Głównym 20 przez cały rok zapraszał na liczne spotkania, festiwalowe wydarzenia, warsztaty i przedsięwzięcia społeczno-kulturalne – wzięło w nich udział 40 tys. osób.

Wśród ważnych wydarzeń warto wymienić też między innymi wydanie „Encyklopedii Krakowa” (dwutomowe dzieło to 6 tys. haseł, 3 tys. ilustracji, 171 map i planów, 66 tabel i wykresów oraz część zatytułowana „Kraków w liczbach” – łącznie 8 kg wiedzy o mieście), jak też przekazanie przez Teresę i Andrzeja Starmachów cennych dzieł artystów kluczowych dla polskiej sztuki współczesnej, które wzbogaciły zbiory miejskich muzeów: MOCAK i MuFo.

Rzesze krakowian i gości przyciągnęły też wydarzenia i koncerty organizowane w TAURON Arenie Kraków, w której wystąpili m.in. Sting, Björk, The Cure i Depeche Mode.

Planeta LEM i KCM

2023 rok wejdzie do kulturalnej historii miasta także ze względu na kolejne etapy ważnych inwestycji. 19 września odbyła się uroczystość podpisania i wmurowania Aktu Erekcyjnego Krakowskiego Centrum Muzyki. Manifest Capelli Cracoviensis, zdjęcie muzyków Sinfonietty Cracovii z autografami, zaproszenie na uroczystość, pamiątkowa moneta i wrześniowy numer dwutygodnika „Kraków.pl” razem z Aktem Erekcyjnym Krakowskiego Centrum Muzyki trafiły do tuby i sarkofagu, które uroczyście zamurowano na budowie nowej krakowskiej sali koncertowej.

A 11 października został podpisany list intencyjny w sprawie podjęcia przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego współprowadzenia z miastem instytucji kultury – Centrum Literatury i Języka Planeta Lem, która ma powstać na Zabłociu, w dawnym Składzie Solnym. Obecnie trwają uzgodnienia mające na celu finansowanie inwestycji z funduszy europejskich.

Kończy się rok obfity w kulturę, a co przed nami?

2023 rok jest bardzo obfity zarówno w przedsięwzięcia organizowane przez miasto, jak też inne instytucje państwowe, samorządowe czy nieinstytucjonalne teatry. Potwierdzą to pewnie szczęśliwcy, którzy zobaczyli spektakl „1989” w Teatrze im. J. Słowackiego czy szybko wyprzedawane spektakle Teatru Proxima. Ogromną popularnością cieszyła się też wystawa prac Tamary Łempickiej w krakowskim Muzeum Narodowym, jak też wystawy w Zamku Królewskim na Wawelu, które zobaczyło ponad 2,5 miliona osób.

To był też rok dobrej współpracy różnych instytucji, niezależnie od tego czy są miejskie, wojewódzkie czy państwowe, czego przykładem mogą być koncerty miejskich orkiestr Sinfonietta Cracovia i Capella Cracoviensis w Filharmonii Krakowskiej. Obydwie orkiestry odbyły też kilka podróży zagranicznych, promując Kraków m.in. w USA, Belgii, Kanadzie, Portugalii i Hiszpanii. A skoro mowa o światowej promocji krakowskiej kultury, to dodajmy, że w 2023 roku Teatr Łaźnia Nowa z sukcesem prezentował swoje spektakle w Chinach.

Przybliżyliśmy tylko wybrane punkty z tegorocznego kulturalnego kalendarza. A co przed nami? Żeby niczego nie przegapić, zachęcamy do śledzenia zakładki „Kultura” na stronie miasta, portalu Kraków Culture, a także profilu Kraków Miasto Kultury na Facebooku.