„Oblicza postpamięci 6 – ciała i miejsca” – zaproszenie na konferencję naukową

Do dziś, 14 listopada na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie odbywa się szósta edycja konferencji „Oblicza postpamięci”. Organizatorzy proponują, aby tematem wspólnej refleksji były relacje między postpamięcią, emocjami, zmysłami, cielesnością i przestrzenią w kontekście dziedziczenia traum historycznych oraz ich przekształcania w różnorodne formy kulturowe i społeczne. 

To już kolejna odsłona konferencji, którą organizują Instytut Studiów Międzykulturowych Uniwersytetu Jagiellońskiego i Instytut Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego. Wydarzenie odbywa się pod patronatem Sekcji Studiów nad Dziedzictwem i Pamięcią Kulturową Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. Partnerem konferencji jest Miasto Kraków.

Pojęcie postpamięci, zaproponowane przez Marianne Hirsch (1997), odnosi się do dziedziczenia traumatycznych doświadczeń przez pokolenia, które same ich bezpośrednio nie przeżyły. Te „odziedziczone” wspomnienia są przekazywane za pomocą fotografii, narracji i praktyk kulturowych, które wywołują silne reakcje emocjonalne. Jest to szczególnie istotne w kontekście traumy zbiorowej, jaką niosły (i niosą) doświadczenia związane m.in. z Holocaustem, niewolnictwem czy ludobójstwem, gdzie przekazywanie wspomnień wymaga szczególnego zaangażowania afektywnego. Tym samym afekty, rozumiane jako intensywne reakcje emocjonalne o społecznym i indywidualnym wymiarze, stanowią kluczowy element postpamięci. Sara Ahmed czy Dominick LaCapra podkreślają, że emocje takie jak empatia, gniew, żal, czy nostalgia pomagają w przekazywaniu pamięci w czasie i przestrzeni, jednocześnie skłaniając do refleksji nad etyką zaangażowania w traumatyczne dziedzictwo przeszłości. Emocje te nie tylko budują więzi z tym, co minione, ale także kształtują sposób, w jaki przeszłość jest przeżywana i interpretowana w teraźniejszości.

Ważny kontekst w badaniach nad postpamięcią i afektami stanowi multisensoryczność, czyli zaangażowanie różnych zmysłów w procesy pamięciowe. Jak zauważyli David Howes czy Anna Gibbs, zapachy, dźwięki, tekstury i obrazy mogą działać jako nośniki pamięci, tworząc alternatywne sposoby przeżywania i przekazywania doświadczeń traumatycznych.

W badaniach interdyscyplinarnych coraz częściej podkreśla się przy tym rolę ciała i miejsca w procesach pamięciowych i afektywnych. Ciało może stanowić fizyczny i symboliczny nośnik pamięci, w którym zapisują się afektywne i zmysłowe ślady przeszłości. Maurice Merleau-Ponty w swoich fenomenologicznych badaniach wskazywał na ciało jako miejsce doświadczenia, zaś Judith Butler rozwijała ideę cielesności jako performatywnego medium tożsamości i pamięci. W świadectwach ocalałych niejednokrotnie znajdujemy odniesienia do somatycznych doświadczeń, takich jak drżenie rąk, łzy czy cisza, które przekazują trudne do wypowiedzenia aspekty traumy. Z kolei miejsce, rozumiane zarówno jako przestrzeń materialna (np. domy, miejsca pamięci, krajobrazy), jak i symboliczna, odgrywa kluczową rolę w procesach przechowywania i przywoływania pamięci. Jak sugeruje Pierre Nora, miejsca pamięci stanowią przestrzenie, w których przeszłość i teraźniejszość spotykają się, wywołując wielowarstwowe reakcje afektywne.

Organizatorzy zapraszają badaczy z kręgu kulturoznawstwa, literaturoznawstwa, językoznawstwa, nauk o sztuce, a także politologii, socjologii i innych pokrewnych dziedzin, do dyskusji nad tym, w jaki sposób afekty, cielesność, multisensoryczność i miejsca przyczyniają się do trwania traum i ich transformacji w pamięci pokoleń.

Proponują refleksję wokół następujących zagadnień:

• stymulowanie zmysłów, angażowanie ciała, wzmacnianie doświadczeń postpamięci i emocje odwiedzających przestrzenie (pomniki, muzea, opuszczone budynki/miejsca itp.)
• ciało jako medium post/pamięci, angażujące emocje i zmysły w procesie wspominania
• przestrzeń fizyczna w literackich narracjach postpamięci
• doznania zmysłowe a odbiór dzieł związanych z traumą i postpamięcią
• język a odzwierciedlanie relacji między ciałem, miejscem i post/pamięcią
• udział rytuałów, ceremonii i sensorycznych tradycji (np. jedzenie, muzyka) w transmisji postpamięci
• tworzenie multisensorycznych reprezentacji pamięci przez współczesne media
• wyzwania wiążące się z reprezentowaniem ciał i miejsc w narracjach o traumie.

Wykład inauguracyjny wygłosi prof. Dorota Sajewska z Ruhr-Universität Bochum.

Szczegóły na stronie internetowej facesofpostmemory.confer.uj.edu.pl .