Jesienią ubiegłego roku na krakowskim rynku pojawił się prototyp nowego stoiska dla sprzedających kwiaty − stanowisko testowe, którego oddziaływanie na przestrzeń społeczną, kontekst dziedzictwa i przydatność w pracy kwiaciarek miała stanowić punkt wyjścia do dalszych prac nad rozwojem projektu.
Dlaczego podjęto decyzję o zmianie formy stoisk, jak powstawała koncepcja, ile kosztował prototyp i kto go przygotował, jakie wnioski płyną z dotychczasowego testowania i jakie będą kolejne etapy zmierzające do zapewnienia komfortu sprzedających i dostosowania stoisk do obowiązujących przepisów? Między innymi na te pytania odpowiadają przedstawiciele miasta i Krakowskiego Forum Kultury zaangażowani w przygotowanie i realizację projektu.
Kwiaciarki to jeden z symboli naszego miasta i dla wielu istotny i niezbywalny element historycznego krajobrazu Krakowa. Ze względu na ciągłość prowadzonej tu działalności i rolę kulturową, obecność kwiaciarek w pobliżu bazyliki Mariackiej jest traktowana jako element dziedzictwa Krakowa. Stoiska na rynku tworzą formalnie najmniejszy spośród piętnastu miejskich placów handlowych, a możliwość kupienia kwiatów w sercu Krakowa jest ważną częścią kulturowego krajobrazu miasta.
Stragany z kwiatami znajdują się w obecnym miejscu co najmniej od przełomu XIX i XX w. Rynek Główny był wówczas wielkim targowiskiem, na którym stopniowo kształtowała się rejonizacja handlu. Część wschodnią - od kościoła św. Wojciecha do pomnika Adama Mickiewicza - zajmowali wówczas sprzedawcy warzyw i owoców, a teren położony na północ od pomnika stał się strefą kwiaciarek i jest nią do dziś.
Obecna forma stoisk złożona z parasoli i skrzyń, na których poustawiane są kwiaty, ma ponad 30 lat i nie spełnia już ani wymagań kwiaciarek w zakresie kwestii funkcjonalnych, ani też oczekiwań władz miasta związanych z aranżacją i estetyką płyty Rynku Głównego. Problematyczny aspekt wyglądu stoisk niejednokrotnie był poruszany także przez specjalistów z zakresu dziedzictwa i organizacje zajmujące się badaniem miast historycznych.
Dzięki funkcjonowaniu od 2010 r. Parku Kulturowego Stare Miasto obszar Rynku Głównego został znacząco uporządkowany. Ogródki gastronomiczne prezentują się teraz efektownie, a ich estetyka współgra z architekturą pobliskich budynków. Przepisy o parku kulturowym, jak również wejście w życie tzw. uchwały krajobrazowej, spowodowały konieczność poszukania nowej formy także dla stoisk z kwiatami na Rynku Głównym. Charakterystyczne, żółte parasolki z nazwą stacji radiowej były sprzeczne z wytycznymi sankcjonującymi reklamę outdoorową, a także z zasadą równości podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na obszarze staromiejskim.
Trzeba podkreślić, że prace nad zmianą formy stanowisk wynikają zarówno z potrzeby dostosowania infrastruktury do obecnych przepisów, jak też z potrzeb sprzedających kwiaty. Parasole podatne na warunki atmosferyczne często się rwały i łamały. Aby zapewnić cień asortymentowi stosowano prowizoryczne parawany i plandeki. Rozwiązania te okazywały się niewystarczające w dniach wietrznych, deszczowych czy w okresie zimowym.
Przygotowaniu testowego modelu nowego stoiska towarzyszyły regularne konsultacje projektantów z miastem, kwiaciarkami, plastykiem miasta, miejskim i wojewódzkim konserwatorem zabytków, a także z przedstawicielami środowiska architektów. Na pierwszym etapie projektanci obserwowali każdy element pracy kwiaciarek (wyładunek, załadunek, konkretne czynności).
Testy prototypu rozpoczęły się jesienią 2022 r. Początkowo miały potrwać do końca ubiegłego roku, ale po zebraniu uwag stwierdzono, że ważne jest sprawdzenie funkcjonalności stoiska w różnych warunkach atmosferycznych, także w trakcie upałów.
Przedsięwzięcie otrzymało dofinansowanie w wysokości prawie 196 tys. zł w ramach programu Rozwoju Sektorów Kreatywnych 2023 realizowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W związku z tym planowane jest kontynuowanie prac związanych z aktualizacją projektu i wykonaniem ostatecznej wersji modelu stoiska, który docelowo będzie użytkowany przez krakowskie kwiaciarki.
Umieszczenie stoiska testowego na płycie Rynku Głównego spowodowało różne reakcje i opinie, w tym wiele uwag krytycznych. Zostały one zebrane i poddane analizie. W gronie ekspertów, przedstawicieli środowiska architektów, SKOZK, konserwatorów odbyło się spotkanie, podczas którego wyjaśniono proces i oczekiwane rezultaty.
Poniżej zebraliśmy najczęściej zadawane pytania dotyczące procesu powstania nowego stoiska krakowskich kwiaciarek. Odpowiedzieli na nie przedstawiciele miasta i Krakowskiego Forum Kultury zaangażowani w przygotowanie i realizację projektu.
Wymiana stoisk jest konieczna ze względu na potrzebę poprawy komfortu pracy kwiaciarek oraz regulacje prawne obejmujące ten obszar miasta. Dzięki funkcjonowaniu od 2010 r. Parku Kulturowego Stare Miasto, Rynek Główny został znacznie uporządkowany, ogródki gastronomiczne prezentują się efektownie, a ich estetyka współgra z architekturą pobliskich budynków. Dostosowanie architektury obiektów sprzedażowych do przepisów było koniecznością.
Prezentowanie na Rynku żółtych parasoli kwiaciarek z logiem jednej ze stacji radiowych wprowadzało nierówne podejście w stosowaniu przepisów dotyczących parku kulturowego, np. w odniesieniu do operatorów ogródków gastronomicznych. Poszycie parasoli kwiaciarek uległo niedawno wymianie na dyskretne, podobne w odcieniu do tych w ogródkach kawiarnianych. Kolejnym krokiem będzie całkowita wymiana stoisk na umożliwiające prowadzenie sprzedaży kwiatów przez cały rok, w różnych warunkach pogodowych, także zimą, na czym szczególnie zależało kwiaciarkom. Dodatkowo stoiska będą w razie potrzeby łatwe do przesunięcia, co jest wymogiem planu miejscowego (mobilność, brak stałego przymocowania do podłoża), a przede wszystkim – ich wygląd będzie korespondował z fasadami kamienic i architekturą Sukiennic.
Za decyzją o kompleksowym przepracowaniu koncepcji stoisk do sprzedaży kwiatów stoi szereg motywów. Pierwszy to zapewnienie mobilnej infrastruktury pozwalającej sprzedającym na komfortową działalność niezależnie od pogody. Jak dotąd stragany nie miały dostępu do prądu, ogrzewania, brakowało możliwości ukrycia narzędzi pracy i towaru oraz ochrony przed deszczem, mrozem i wiatrem. Potrzebę zmian zwiększających komfort pracy i uwzględnienie specyfiki handlu kwiatami (wrażliwymi na warunki atmosferyczne) sprzedający zgłaszali także bezpośrednio do prezydenta Krakowa.
Również zapisy tzw. uchwały krajobrazowej, które weszły w życie w 2022 r., a także obowiązujące wcześniej regulacje wynikające z Uchwały nr CXV/1547/10 RMK z 3 listopada 2010 r. w sprawie utworzenia Parku Kulturowego Stare Miasto wpłynęły na podjęcie działań zmierzających jednocześnie do poprawy estetyki stoisk i znalezienia nowej, odpowiadającej na potrzeby sprzedających formy dla stoisk z kwiatami na Rynku Głównym. Dlatego Prezydent Miasta Krakowa podjął decyzję o uporządkowaniu i kompleksowym przepracowaniu koncepcji targowiska kwiatowego.
Obok funkcjonalności zapewniającej kwiaciarkom godne i bezpieczne warunki pracy, a także ochronę delikatnego asortymentu, równie istotny jest aspekt korespondencji wyglądu stoisk z zabytkowym otoczeniem, a także ukrycie formy na rzecz lepszej ekspozycji funkcji obiektów handlowych.
Dotychczas funkcjonujące skrzynie i parasolki nie zapewniają sprzedającym kwiaty odpowiedniej ochrony w trakcie niepogody, dlatego postanowiono opracować stoisko, które − nawiązując do kontekstu przestrzeni i zgodnie z obowiązującymi przepisami konserwatorskimi i planistycznymi − pozwoli kwiaciarkom pracować przez większą część roku.
Propozycja nowego projektu stoiska została wypracowana w dwuletnim procesie design thinking. Przez cały 2020 r. trwały intensywne konsultacje m.in. z kwiaciarkami, plastykiem miasta, pełnomocnikiem ds. kultury, pracownikami Wydziału Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Krakowskiego Forum Kultury, Wydziału Spraw Administracyjnych i Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków.
Prace nad koncepcją wymagały zarówno uwzględnienia potrzeb kwiaciarek (w zakresie prowadzenia działalności na stoisku przez cały rok w różnych warunkach pogodowych), jak też zapisów planu zagospodarowania przestrzennego „Stare Miasto” i zastosowania nowoczesnych rozwiązań odnoszących się do najistotniejszej kwestii, jaką jest uszanowanie przestrzeni historycznego centrum Krakowa wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Głównym założeniem projektu była mobilność. Ze względu na specyficzną lokalizację na historycznej płycie rynku, która w tym miejscu jest jednocześnie dachem oddziału Muzeum Krakowa – Rynku Podziemnego, ważne były również ograniczone gabaryty i waga stoiska. Przemyślana konstrukcja i użycie kółek pozwalają na przetoczenie pawilonu za pomocą wózka widłowego w dowolne miejsce. Istotnymi problemami projektowymi była osłona przed warunkami atmosferycznymi, czas rozkładania oraz ekspozycja towaru i jego obsługa. Stoisko otwiera się z dwóch przylegających stron za pomocą podwójnych skrzydeł. Takie rozwiązanie pozwala powiększyć przestrzeń użytkową i daje możliwość zacienienia roślin, a dodatkowo stanowi ochronę przed wiatrem. Połączenie trzech warstw elewacji: drewnianych lameli, poliwęglanu i regulowanych rolet wprowadza możliwość regulacji dopływu światła i dostosowywanie przezierności do zmiennych warunków atmosferycznych.
Studio projektowe LatalaDesign z dużą starannością przygotowało zarówno założenia koncepcji, oparte na wytycznych wynikających z planu zagospodarowania terenu, uwarunkowań technicznych i architektonicznych, jak i wytyczne do poszczególnych faz projektowych wraz z dokumentacją wykonawczą.
W wyniku otwartego zapytania ofertowego przeprowadzonego wiosną 2021 r. przez Urząd Miasta Krakowa i Krakowskie Forum Kultury – instytucję koordynującą proces – powstał projekt i prototyp nowego stoiska dla krakowskich kwiaciarek. Prace nad projektem zaangażowały różne strony i obejmowały stały dialog z docelowymi użytkownikami.
I etap rozpoczął się, gdy 18 marca 2021 r. w Biuletynie Informacji Publicznej Krakowskiego Forum Kultury pojawiło się ogłoszenie na wybór wykonawcy w zakresie świadczenia usługi zaprojektowania kompleksowego projektu mobilnego stoiska handlu kwiatami na terenie Parku Kulturowego Stare Miasto w Krakowie dla potrzeb Krakowskiego Forum Kultury. Do postępowania zgłosiła się jedna firma – LatalaDesign, która jednocześnie spełniła warunki postępowania i z którą Krakowskie Forum Kultury 7 kwietnia 2021 r. podpisało umowę.
Firma LatalaDesign, po przeprowadzeniu konsultacji z kwiaciarkami i poznaniu ich oczekiwań, stworzyła koncepcję nowego stoiska. Projektanci wzięli pod uwagę kwestie dotyczące mobilności, gabarytów, ciężaru, wyposażenia, codziennej eksploatacji w przestrzeni miejskiej i dostosowania do obowiązujących przepisów.
II etap rozpoczął się pojawieniem się 4 maja 2022 r. w serwisie BIP Krakowskiego Forum Kultury zapytania ofertowego na wyłonienie Wykonawcy w zakresie realizacji zadania pn. „Wykonanie modelu stoiska dla kwiaciarek”. Do postępowania zgłosiły się dwie firmy: Budotechnika spółka z o.o. z ofertą opiewająca na kwotę 129 000 zł netto/158 670 zł brutto oraz Promoevent Tomasz Porzycki z ofertą na kwotę 114 000 zł netto/140 220 zł brutto. Umowa została podpisana z firmą Promoevent, z uwagi na spełnienie warunków postępowania
i zaoferowanie najniższej ceny. Efektem finalnym realizacji umowy była prezentacja nowego prototypu stoiska na płycie Rynku Głównego − w listopadzie 2022 roku.
Na Rynku Głównym od listopada 2022 r. można zobaczyć prototyp nowego stoiska. To funkcjonalny, mobilny, modułowy obiekt, nawiązujący do historycznej koncepcji warsztatów krakowskich i pozwalający w ograniczonej przestrzeni eksponować kwiaty i przechowywać narzędzia.
Inspiracją do projektu stoiska dla kwiatów jest kielich otwartego liścia. Fasadę pawilonu kwiatowego stanowią zrytmizowane drewniane lamele z motywem roślinnym, zakończone charakterystyczną, zgeometryzowaną koroną. Pawilon kwiatowy zaproponowany dla krakowskich kwiaciarek kontynuuje styl architektoniczny wypracowany 100 lat temu przez czołowych twórców warsztatów krakowskich.
Nowe stoisko ma lekką, ażurową formę, jego wygląd koresponduje z fasadami kamienic w pierzejach oraz architekturą Sukiennic. Nie zaburza też osi widokowych. Dzięki modułowości stoisko jest wielofunkcyjne i przygotowane do sprzedaży i przechowywania delikatnych kwiatów niezależnie od warunków atmosferycznych, na czym szczególnie zależało kwiaciarkom.
Kompaktowe, przeszklone stoisko nawiązuje detalami do historycznego kontekstu Krakowa. Wnętrze w założeniu ochroni rośliny przed wiatrem i słońcem, stanowiąc jednocześnie schronienie dla sprzedających i przestrzeń do przechowywania niezbędnego wyposażenia.
Sprzedający kwiaty mogą używać prototypowego stoiska rotacyjnie, prowadząc zwykłą, codzienną działalność. Kolejnym krokiem, po zebraniu uwag i uwzględnieniu ich w finalnym projekcie, będzie zapewnienie nowych stoisk dla wszystkich sprzedawców kwiatów działających na rynku.
Przygotowany przez wykonawcę model (prototyp), który jest efektem prawie rocznego, wymagającego dużej uwagi procesu realizacyjnego, kosztował 120 729,42 zł brutto. W ramach procesu odbyło się wiele spotkań z projektantami z firmy LatalaDesign oraz przedstawicielami miasta – Krakowskiego Forum Kultury i Wydziału Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w tym plastyka miasta. Spotkania miały na celu stworzenie prototypu zgodnego z założeniami projektowymi – z zastosowaniem odpowiednich materiałów, form wykonania poszczególnych elementów, testowania na etapie realizacji.
Zaprojektowanie i przygotowanie prototypu zostało pokryte z budżetu miasta, natomiast użytkowanie będzie realizowane w formie dzierżawy stoisk kwiaciarkom. Opiekunem stoisk jest Krakowskie Forum Kultury współpracujące w tym zakresie zarówno z Wydziałem Spraw Administracyjnym, zarządcą płyty Rynku Głównego, jak i ze stowarzyszeniem reprezentującym krakowskie kwiaciarki.
Testy prototypu rozpoczęły się jesienią 2022 r. Początkowo miały potrwać do końca roku, ale po zebraniu uwag stwierdzono, że ważne jest sprawdzenie funkcjonalności stoiska w różnych warunkach atmosferycznych. Testy nowego stoiska trwają nadal – kwiaciarki obserwują, jak działa podczas obfitych opadów deszczu i burz, a także w trakcie upałów.
W zgodnej opinii służb konserwatorsko-architektonicznych projektanci stoiska podjęli się niezwykle trudnego zadania polegającego na wprowadzeniu do historycznej przestrzeni rynku nowego obiektu, którego forma nie może stać się elementem dominującym. Sprzedający kwiaty zwrócili uwagę na zdecydowaną poprawę komfortu pracy, pozytywnie ocenili też zastosowane rozwiązania architektoniczne czy funkcjonalne, wpływające na codzienne użytkowanie.
Przygotowanie nowego stoiska od początku było procesem opartym na modelu partycypacji
i współpracy, dlatego każdy mógł zgłosić opinie dotyczące prototypu. Warto zaznaczyć, że ponad 70 proc. zgłoszonych dotychczas uwag, to opinie pozytywne.
W wyniku zebranych dotychczas opinii i uwag oraz, co trzeba podkreślić, regularnych spotkań użytkowników stoisk, projektantów oraz służb miejskich zaangażowanych w ten proces, wypracowano listę zmian, które warto wdrożyć do projektu, żeby dodatkowo poprawić ich funkcjonalność, a także zachować nawiązania do tradycji, które cenią mieszkańcy i goście odwiedzający miasto.
Uznano między innymi, że nowe stoisko powinno być zbliżone do formy tradycyjnego straganu, a nie pawilonu. Ma to na celu podkreślenie funkcji stoiska jako straganu handlowego pozwalającego na bezpośredni kontakt z klientem. Zgłaszający uwagi postulowali też zastosowanie odpowiedniego zadaszenia w formie parasoli przy stoiskach, co byłoby nawiązaniem do tradycji handlowych tego miejsca. Przyjęcie takiego rozwiązania mogłoby również dodać lekkości w odbiorze formy i gabarytów stoiska.
Docelowo projektanci uwzględnią także miedzy innymi uwagi dotyczące korekty wysokości stoiska
i zaakcentowania roślinnych motywów kwiatowych nawiązujących do twórczości Stanisława Wyspiańskiego. Stoisko powinno być maksymalnie przezierne, dlatego obecne zastosowanie lameli zostanie ograniczone.
O wprowadzenie zmian zabiegały kwiaciarki, więc pomysł od początku był konsultowany przede wszystkim z najbardziej zainteresowaną stroną, czyli bezpośrednimi użytkownikami stoiska. Prace nad koncepcją rozpoczęto w 2020 r. od spotkań i konsultacji m.in. z kwiaciarkami, plastykiem miasta, miejskim konserwatorem zabytków, małopolskim wojewódzkim konserwatorem zabytków, pełnomocnikiem ds. kultury, pracownikami Wydziału Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMK, Wydziału Spraw Administracyjnych UMK i Krakowskiego Forum Kultury (instytucja kultury miasta), w wyniku których wypracowane zostały założenia do projektu nowego stoiska.
W marcu 2023 r. odbyło się spotkanie konsultacyjne poświęcone prototypowi stoiska kwiatowego na Rynku Głównym z udziałem wszystkich zaangażowanych w zainicjowany proces zmian stoisk, w tym przedstawicielami Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa (SKOZK) oraz Miejskiej Komisji Urbanistyczno-Architektonicznej (MKUA). Podsumowano dotychczasowe działania oraz opinie i uwagi zebrane po dwóch etapach procesu. Uczestnicy spotkania w oparciu o wnioski wynikające z kilkumiesięcznego testowania zastanawiali się nad dalszą ewolucją projektu i ewentualnymi korektami w zakresie formy prototypu stoiska, zastosowania materiałów, estetyki, czy rozwiązań technicznych.
Nowe stoiska w tak ważnym punkcie miasta, jakim jest Rynek Główny, to duża i ważna zmiana zarówno dla sprzedających kwiaty, jak też dla przyzwyczajonych do dotychczasowej formy mieszkańców i odwiedzających miasto gości. Zależy nam więc na pogodzeniu potrzeb wszystkich tych grup z dbałością o przestrzeń i koniecznością dostosowania się do obowiązujących przepisów. Przedstawiony projekt jest znacznym krokiem w kierunku takiej aranżacji przestrzeni, która połączy potrzebę zapewnienia odpowiedniego poziomu estetycznego z zapewnieniem lepszej funkcjonalności stoisk. Ze względu na charakter targowiska, stoiska muszą być łatwe do przesunięcia, a przede wszystkim ich wygląd musi korespondować z fasadami kamienic i architekturą Sukiennic.
Prezentowany na płycie Rynku Głównego prototyp stoiska to funkcjonalny, mobilny, modułowy obiekt, nawiązujący do historycznej koncepcji warsztatów krakowskich i pozwalający w ograniczonej przestrzeni eksponować kwiaty oraz przechowywać asortyment.
Obecnie miasto nie planuje tworzenia kolejnego nowego projektu, głównie z uwagi na ograniczenia finansowe. Planowana jest natomiast korekta i aktualizacja obecnego projektu, z uwzględnieniem zebranych uwag i opinii.
Do podjęcia decyzji o wydatkowaniu kolejnych środków finansowych konieczne jest przeprowadzenie szczegółowej analizy i uzgodnień, a przede wszystkim poznanie opinii kwiaciarek po etapie testowania oraz mieszkańców na temat ostatecznej wersji projektu.
Projekt otrzymał dofinansowanie w wysokości prawie 196 tys. zł w ramach programu Rozwoju Sektorów Kreatywnych 2023 realizowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W związku z tym planowane jest kontynuowanie prac związanych z aktualizacją projektu i wykonaniem ostatecznej wersji modelu stoiska, który docelowo będzie użytkowany przez krakowskie kwiaciarki.
Po zebraniu oraz przeanalizowaniu uwag i wniosków zostaną podjęte dalsze decyzje związane z użytkowaniem i lokalizacją nowych stoisk (w planach jest ich siedem), które docelowo mają zastąpić dotychczasowe stragany.
Ostateczna forma i termin, kiedy wszystkie nowe stoiska pojawią się na Rynku Głównym, uzależnione będą od przeprowadzonych testów, naniesienia uwag i aktualizacji w projekcie, oszacowania kosztów, jak też zabezpieczenia odpowiednich funduszy na realizację wszystkich siedmiu stoisk.
Prototyp stoiska będzie testowany przez sprzedających kwiaty do września 2023 roku, co pozwoli na sprawdzenie jego funkcjonalności przez wszystkie sezony w roku oraz zaproponowanie ewentualnych ulepszeń.
Jeśli model testowy zostanie zaakceptowany, to docelowo przewiduje się zrealizowanie siedmiu stoisk, które zastąpią obecne skrzynie z parasolami, których forma budzi coraz większe zastrzeżenia co do estetyki i spójności wizualnej z przestrzenią publiczną, a obecnie funkcjonujące na stoisku parasole stwarzają zagrożenie dla zdrowia i życia, szczególnie podczas gwałtownych zmian pogody.
Koszty po stronie miasta: projekt koncepcyjny 28 046 zł brutto. Koszt wykonania obecnie testowanego modelu stoiska wyniósł 120 729,42 zł brutto.
Środki zewnętrzne – dofinansowanie w ramach programu Rozwoju Sektorów Kreatywnych 2023 realizowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kwocie 195 925,00 zł (z przeznaczeniem na prace związane z aktualizacją projektu i wykonaniem ostatecznej wersji modelu stoiska, który docelowo będzie użytkowany przez krakowskie kwiaciarki).