Zielone zalecenia dla samorządów przed wyborami

Wkrótce wybory samorządowe. Jak wynika z analizy przeprowadzonej przez Fundację ClientEarth, jednym z największych wyzwań, z jakimi mierzyć się będą nowo wybrane władze będą wyzwania klimatyczno-środowiskowe.

Dlatego tuż przed wyborami, fundacja udostępniła publikację: Cztery żywioły dla samorządów, zawierającą propozycje działań do podjęcia na poziomie lokalnym, zachęcając do potraktowania ich priorytetowo. Przygotowane przez fundację rekomendacje koncentrują się wokół czterech żywiołów: ognia, wody, ziemi i powietrza. Pozwolą one, zdaniem autorów, trafnie zdefiniować cele i rozwiązania, które sprawią, że polskie gminy będą niskoemisyjne i przygotowane na skutki zmiany klimatu, takie jak: np. susze czy nawałnice oraz zapewnią mieszkańcom czyste powietrze, podnosząc tym samym jakość ich życia.

Rekomendacje przypisane do żywiołu ognia koncentrują się na działaniach związanych ze zmianą klimatu. Jak twierdzą autorzy, jednostki samorządu terytorialnego powinny korzystać z instrumentów prowadzących do redukcji emisji gazów cieplarnianych i większego udziału czystej energii odnawialnej. Punktem wyjścia do tego powinna być inwentaryzacja emisji i przyjęcie określonej metodologii ich mierzenia. Na podstawie zebranych danych gminy mogą skuteczniej planować strategie prowadzące do osiągnięcia neutralności klimatycznej i sprawdzać postępy na tej drodze.

Kraków inwentaryzację emisji prowadzi do kilku lat. Jej zaktualizowane wyniki zostały opublikowane na naszej stronie. Zachęcamy do zapoznania się z nimi.

Fundacja ClientEarth zaleca także wprowadzenie w każdej gminie stanowiska doradcy klimatycznego, który będzie oceniał inwestycje z klimatycznego punktu widzenia, weźmie odpowiedzialność za poprawę jakości powietrza, przygotowanie planów adaptacji do zmiany klimatu i ograniczanie zanieczyszczeń. Osobne punkty informacyjno-doradcze jako tzw. „zielone okienko” służyłyby natomiast radą mieszkańcom zainteresowanym energetyką obywatelską czy pozyskaniem środków na wymianę źródeł ciepła albo termomodernizację. Takie rozwiązania pomagają w walce z ubóstwem energetycznym, wspierają rozwój energetyki odnawialnej, poprawę efektywności energetycznej oraz jakości powietrza.

W zakresie doradztwa w Krakowie od kilku lat działają dwa zespoły:

1. Zespół Doradców ds. klimatu i środowiska, który realizuje działania wynikające z Regionalnego Planu Działań dla Klimatu i Energii dla województwa małopolskiego, a także rekomendacje Krakowskiego Panelu Klimatycznego. Doradcy prowadzą kampanie informacyjno – edukacyjne w zakresie ograniczenia zmian klimatu dla mieszkańców i podmiotów działających na terenie miasta, ubiegają się o dofinansowanie działań ograniczających zmiany klimatu, a także opracowują ekspertyzy w zakresie rozwiązań mitygacyjnych i adaptacyjnych do zmian klimatu. Do tej pory w ramach działań zespołu powstały m.in. ekspertyzy w zakresie energetyki obywatelskiej, miejskiej wyspy ciepła na terenie Krakowa, a także zrównoważonego transportu.
2. Krakowskie Centrum Doradztwa Energetycznego, w którym Ekodoradcy informują mieszkańców o:

• zasadach programów dotacyjnych (termomodernizacja, OZE)
• obowiązujących w Krakowie regulacjach z zakresu ochrony powietrza (uchwała antysmogowa)
• odnawialnych źródłach energii, modernizacji energetycznej, poprawie efektywności energetycznej, termomodernizacji budynków, wymianie źródła centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej, możliwości przyłączenia do sieci
• Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków oraz wynikającym z niej obowiązku złożenia deklaracji.

W KCDE można również uzyskać pomoc w wypełnieniu wniosków o udzielenie czy rozliczenie dofinansowania do zadań inwestycyjnych służących poprawie jakości powietrza w Krakowie, a także przy wypełnieniu deklaracji CEEB.

Na początku ubiegłego roku przy ul. Wielopole 17a otwarte zostało pierwsze w Polsce Centrum Edukacji Klimatycznej. Miejsce to zostało stworzone, aby zwiększać świadomość klimatyczną mieszkańców w każdym wieku. Działalność Centrum służy kształceniu w szczególności młodych pokoleń, aby były one nie tylko przygotowane na postępujące coraz szybciej zmiany klimatu, ale także umiały weryfikować fakty dotyczące środowiska i odróżniać je od szkodliwych fake newsów.

Plany adaptacji, według rekomendacji ClientEarth powinny być obowiązkowe w każdym województwie i gminie zamieszkałej przez co najmniej 20 tys. mieszkańców. Powinny one uwzględniać działania w zakresie ochrony przed takimi skutkami zmiany klimatu jak: susze i powodzie, opisywać metody monitoringu czy sposób finansowania zadań.

W Krakowie taki plan już powstał. Dokument „Plan Adaptacji Miasta Krakowa do zmian klimatu do roku 2030” został opracowany w oparciu o porozumienie zawarte w lipcu 2015 r. pomiędzy Gminą Miejską Kraków a Ministerstwem Środowiska, w którym zadeklarowano udział w projekcie „Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców”. Można się z nim zapoznać w Biuletynie Informacji Publicznej.

Fundacja ClientEarth w swoim opracowaniu dostrzega znaczącą rolę samorządów w opracowywaniu i wdrażaniu strategii dotyczącej gospodarki wodnej, ze szczególnym uwzględnieniem gospodarowania wodami opadowymi. Według przytoczonych przez autorów analiz NIK, ok. 70% wody deszczowej w Polsce jest marnowana, gdyż spływa do rzek i morza. Racjonalna gospodarka wodami opadowymi chroni nie tylko przed podtopieniami i powodziami, ale pozwala też na zaspokojenie bieżących potrzeb wodnych lokalnych społeczności. Dlatego jedną z wodnych rekomendacji zawartych w publikacji jest wzmocnienie oraz integracja lokalnego monitoringu rzek, wraz z systemami ostrzeżeń powodziowych i zapewnieniem pracownikom samorządów przenośnych sond do pomiaru jakości wody. Rzeki nieobjęte monitoringiem krajowym docelowo powinny zostać objęte automatycznymi stacjami pomiaru jakości wody.

Gospodarkę wodną w Krakowie koordynuje wyspecjalizowana, jedyna taka w Polsce, jednostka miejska Klimat-Energia-Gospodarka Wodna, która odpowiada m.in., za zabezpieczenie miasta przed podtopieniami, jakie niosą za sobą gwałtowne deszcze. Realizuje także zadania strategiczne m. in. inwentaryzację systemu odprowadzenia wód opadowych, regulację stanu prawnego i udrożnienie rowów melioracyjnych oraz budowę przepompowni i zbiorników retencyjnych.

Żywioł ziemi to w ujęciu ClientEarth tereny zielone poprawiające jakość powietrza, regulujące miejscowy mikroklimat i służące zachowaniu różnorodności biologicznej. Zieleń w miastach przyczynia się również do redukcji zjawiska tzw. wysp ciepła i zapewnia miejsce do rekreacji – dlatego w rekomendacjach czytamy o zwiększeniu powierzchni wysokiej jakości terenów zielonych o 5%, wraz z nasadzeniami drzew na 10% powierzchni miast i przedmieść. ClientEarth zachęca samorządy do analizowania zgłaszanych przez stronę społeczną projektów tworzenia nowych obszarów chronionych i współpracy w tym zakresie z rządem.

Za politykę miejską w zakresie rozbudowy oraz utrzymania terenów zielonych odpowiada w Krakowie wyspecjalizowana jednostka Zarząd Zieleni Miejskiej. Z miejskiego budżetu na ten cel tylko w 2023 r. Kraków przeznaczył ponad 211 mln złotych. Dodatkowo w ramach corocznych edycji Budżetu Obywatelskiego w mieście realizowanych jest wiele inwestycji w tereny zielone, rekomendowanych przez samych mieszkańców.

Ostatnim żywiołem uwzględnionym w rekomendacjach Fundacji jest powietrze. Jak przekonują autorzy i tu gminy odgrywają kluczową rolę w systemie poprawy jego jakości. To m.in. działania na rzecz ograniczania spalania paliw kopalnych w ogrzewnictwie indywidualnym oraz rozwoju zeroemisyjnego transportu publicznego – poza poprawą jakości powietrza, pomocne również w ograniczaniu emisji CO₂. JST mogą przygotowywać odpowiednie plany oraz inwentaryzacje gminnych źródeł ciepła (np. na bazie danych z Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków), wzmacniać działania kontrolne w zakresie przestrzegania norm jakości, a także zawierać regionalne porozumienia na rzecz międzygminnych Planów Zrównoważonej Mobilności (uwzględniających również infrastrukturę rowerową i pieszą). Wspomniane już „zielone okienko”, tj. samorządowy punkt informacyjno-doradczy, stanowiłoby pomoc przy aplikowaniu o środki z takich programów jak Czyste Powietrze lub Ciepłe Mieszkanie.

W zakresie poprawy jakości powietrza Kraków jest w Polsce liderem, gdyż już d 1 września 2019 r. w Gminie Miejskiej Kraków obowiązuje tzw. uchwała antysmogowa, która wprowadziła całkowity zakaz spalania paliw stałych (węgla i biomasy). Jakość powietrza w Krakowie jest także stale monitorowana.

Cała publikacja Fundacji ClientEarth Prawnicy dla Ziemi: Cztery żywioły dla samorządów.

Informacja na podstawie artykułu opublikowanego na stronie Teraz środowisko.