Prawo krajowe do poprawy
Propozycje zmian ponad 500 aktów prawnych prezydent Jacek Majchrowski i krakowscy samorządowcy przedstawili na spotkaniu z parlamentarzystami z Krakowa i Małopolski. Miasto liczy, że posłowie i senatorowie z regionu będą rzecznikami Krakowa w Warszawie. Wsparcie ze strony władz centralnych jest jednym z istotnych czynników, od których zależy rozwój gminy i poziom życia jej mieszkańców.
Na początku każdej kadencji władze Krakowa spotykają się z posłami i senatorami z naszego regionu, aby przypomnieć im, jak ważna jest współpraca przy tworzeniu prawa na linii rząd–parlament–samorząd.
– Jak zawsze liczę na to, że ci, którzy uczestniczyli w spotkaniu, a na co dzień stanowią prawo w naszym kraju, będą mieli ochotę zajrzeć do przygotowanego specjalnie dla nich dokumentu, w którym zebraliśmy konkretne propozycje zmian w prawie wraz z uzasadnieniem i krok po kroku doprowadzą do korzystnych dla wspólnot lokalnych zmian – mówił prezydent Jacek Majchrowski.
W dokumencie Kraków zwraca uwagę na potrzebę uelastycznienia obsługi cudzoziemców oraz usprawnienia zarządzania wałami przeciwpowodziowymi, a także konieczność wprowadzenia zmian prawnych w takich obszarach, jak: edukacja, turystyka, elektromobilność, ordynacja podatkowa oraz tzw. janosikowe. Spotkanie z parlamentarzystami jest też okazją do pokazania inwestycyjnych potrzeb Krakowa wiązanych z organizacją Igrzysk Europejskich w 2023 r., a także dofinansowania budowy szybkiego, bezkolizyjnego transportu szynowego.
Postulowane zmiany w obszarze edukacji
Subwencja i dotacje na oświatę, pensum nauczycieli, dostępność bibliotek szkolnych i nauczanie indywidualne – to obszary edukacji, w których Kraków widzi potrzebę wprowadzenia zmian legislacyjnych.
Jeżeli chodzi o subwencję oświatową, to zdaniem władz Krakowa, mechanizm jej naliczania (algorytm) powinien uwzględniać stałe godziny ponadwymiarowe przydzielane nauczycielom. Realizowanie takich godzin jest dziś zjawiskiem powszechnym ze względu na trudną sytuację na rynku pracy (wakaty w szkołach). Te części etatu nauczycieli nie są jednak objęte subwencją oświatową, a jedynie brane pod uwagę jako składnik średniego wynagrodzenia. W skali Krakowa liczba etatów, które nie powodują naliczenia subwencji, sięga około 1000.
W zakresie dotacji oświatowych Kraków proponuje, aby dotacje zwiększone ponad wartości ustawowe przyznawane były wyłącznie na dzieci zamieszkałe na terenie gminy.
Miasto chciałoby też samodzielnie – jako organ prowadzący – ustalać pensum nauczycieli nauczania pozaszkolnego. Pozwoliłoby to samorządowi różnicować wymiar pensum w zależności od charakteru pracy. Obecnie pensum tej grupy nauczycieli jest sztywne i wynosi 18 godzin.
Na koniec pożądane – zdaniem miasta – byłyby dwa nowe rozwiązania: rozliczanie urlopu bibliotekarza szkolnego w sposób analogiczny do urlopu dyrektora szkoły (planowanie wypoczynku także poza feriami i wakacjami), co zwiększyłoby dostępność bibliotek szkolnych w wakacje, oraz umożliwienie korzystania z e-learningu w przypadku nauczania indywidualnego i indywidualnej ścieżki kształcenia, co niwelowałoby takie bariery, jak stan zdrowia ucznia utrudniający mu udział w zajęciach czy odległe miejsce zamieszkania.
Postulowane zmiany w obszarze podatków
Zmiany w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT) spowodowały znaczne zmniejszenie wpływów do budżetu miasta. Zdaniem Krakowa samorządy powinny uzyskać z budżetu państwa rekompensatę utraconych dochodów – w tym celu pożądane byłoby podniesienie procentowego udziału jednostek samorządu terytorialnego we wpływach z PIT co najmniej o 6,5%.
Kolejnym problemem, na który zwraca uwagę Kraków, jest tzw. janosikowe, czyli obowiązkowa wpłata wnoszona przez zamożniejsze samorządy na rzecz biedniejszych. Kraków w 2020 r. przeznaczy na ten cel 116 mln zł. Miasto postuluje zwolnienie samorządów z tego obowiązku w ramach rekompensaty za utracone dochody z PIT albo zmianę zakresu przeznaczenia i sposobu podziału janosikowego. Z punktu widzenia Krakowa środki te mogłyby być przekazywane gminom ościennym jako dotacja prorozwojowa, ze ściśle określonym przeznaczeniem – na przykład na wymianę palenisk i poprawę jakości powietrza.
Potrzeby dofinansowania inwestycji infrastrukturalnych w Krakowie
Spotkanie z parlamentarzystami jest okazją do pokazania inwestycyjnych potrzeb Krakowa, związanych przede wszystkim z organizacją Igrzysk Europejskich w 2023 r. – chodzi m.in. o dofinansowanie przebudowy obiektów sportowych oraz o zmianę kategorii planowanych tras: Pychowickiej, Zwierzynieckiej i Balickiej na status drogi krajowej – w przypadku tych trzech inwestycji trwają obecnie prace koncepcyjne.
Miasto dostrzega również potrzebę zwiększenia dofinansowania (do 85%) projektu zakupu nowego taboru tramwajowego w celu usprawnienia komunikacji zbiorowej w Krakowie. W 2020 r. do Krakowa dostarczonych zostanie 35 nowych tramwajów. W kolejnych miesiącach następne 15, a w dalszym okresie czasu – dodatkowych 60 pojazdów szynowych.
W Krakowie opracowywany jest obecnie dokument studium wykonalności szybkiego, bezkolizyjnego transportu szynowego w Krakowie, którego efektem będzie zaproponowanie wykonalnego wariantu. Miasto planuje pozyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, zgody na realizację oraz wykonanie programu funkcjonalno-użytkowego, dokumentów, które umożliwią ogłoszenie przetargu na realizację inwestycji w trybie zaprojektuj i wybuduj. Wśród postulatów znalazł się także ten o dofinansowaniu budowy tego rodzaju transportu w mieście.
W związku z organizacją przez Kraków i Małopolskę Igrzysk Europejskich w 2023 r., Miasto oczekuje na rządowe wsparcie w zakresie rozwoju infrastruktury sportowej w Krakowie. Wśród postulatów znajdują się: dofinansowanie modernizacji obiektów sportowych OSiR Kolna, budowy krytej pływalni wraz z widownią i halą sportową, przebudowy obiektów WKS Wawel, modernizacji obiektu Stadionu Miejskiego im. Henryka Reymana, budowy małej hali widowiskowo-sportowej na 4-5 tys. widzów czy dofinansowanie zagospodarowania starorzecza Wisły na Kolnej.
Postulowane zmiany zasad realizacji inwestycji drogowych i w zakresie elektromobilności
W temacie szczególnych zasad przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych proponowana zmiana polega na możliwości realizacji budowy ścieżek rowerowych oraz chodników na podstawie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej poprzez uszczegółowienie w przepisie, że przepisy ustawy stosuje się również do dróg rowerowych i chodników. Obecnie jest to możliwe jedynie wtedy, gdy ścieżka rowerowa lub chodnik zlokalizowane są bezpośrednio przy drodze publicznej, natomiast brak jest regulacji prawnych pozwalających na budowę dróg dla rowerów i chodników (dojść pieszych) w innych lokalizacjach.
Kolejne rozszerzenie zakresu działania ustawy o możliwość budowy torowisk tramwajowych (bez równoległego prowadzenia jezdni) – zapis szczególnie istotny w dużych miastach, takich jak Kraków, gdzie dąży się do ograniczania ruchu samochodowego i ekologicznych form transportu.
W zakresie ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych konieczne jest rozszerzenie definicji i określeń użytych w ustawie również o tramwaje. Z pewnością można uznać, że pojazdy te są zeroemisyjne i elektryczne. Uwzględnienie posiadania tramwajów we flocie pojazdów gminnych istotnie podwyższa bilans zeroemisyjnych pojazdów komunikacji publicznej, co w dalszej kolejności może mieć wpływ na opracowywaną analizę.
Wydaje się również konieczne wprowadzenie nowych rozwiązań w postaci strefy ograniczonej emisji, umożliwiającej wprowadzenie ograniczeń do pojazdów, które nie spełniają norm emisji (strefa = opłata kongestyjna [ang. Congestion Charge]), a także wydanie przepisów i rozporządzeń umożliwiających pobór tej opłaty bez twardej infrastruktury w postaci punktów poboru opłat, a jedynie w oparciu o infrastrukturę pasywną, jak w zagranicznych rozwiązaniach, dodanie naklejek na pojazdach o normie emisji, np. Euro IV i rodzaju paliwa (diesel, benzyna) obok obecnych naklejek dla pojazdów elektrycznych (EE) itp.
Postulowane zmiany w zakresie polityki społecznej i zdrowia
W zakresie polityki społecznej i zdrowia Kraków rekomenduje zmiany w zakresie dotacji do opieki nad dziećmi do lat trzech i uzupełnienie wykazu świadczeń gwarantowanych o usługi realizowane w ramach Dziennych Domów Opieki Medycznej. Dodatkowo miasto rekomenduje finansowanie z budżetu państwa zadań z zakresu wsparcia niezależnego życia osób z niepełnosprawnościami, a także wprowadzenie zmian w programie dotyczącym opieki wytchnieniowej.
W miejsce dotacji celowej dla niepublicznych żłobków, klubów dziecięcych, dziennych opiekunów, która może być udzielana przez gminę, Kraków proponuje udzielanie obligatoryjnej dotacji dla instytucji opieki nad dziećmi do lat trzech w formie zadania zleconego, finansowanego z budżetu państwa. Wprowadzenie takiej zmiany umożliwi ujednolicenie procedury udzielania dotacji na terenie całego kraju, a także wpłynie na zmniejszenie wysokości opłat ponoszonych przez rodziców w niepublicznych placówkach. Kraków rekomenduje także wprowadzenie ustawowego zapisu, zgodnie z którym do instytucji opieki nad dzieckiem do lat trzech mogłyby być przyjmowane wyłącznie maluchy, które zostały poddane obowiązkowym szczepieniom ochronnym lub dzieci zwolnione z tego obowiązku z przyczyn zdrowotnych.
Spotkanie było także okazją do ponowienia postulatu o wprowadzenie Dziennych Domów Opieki Medycznej (DDOM) do koszyka świadczeń gwarantowanych. DDOM to pomoc dla osób niesamodzielnych i starszych, których stan zdrowia nie pozwala na pozostawanie wyłącznie pod opieką podstawowej opieki zdrowotnej i ambulatoryjnej opieki specjalistycznej. Na terenie Krakowa funkcjonują cztery takie domy. Powstały w ramach dofinansowania ze środków Unii Europejskiej.
Miesięczny koszt pobytu pacjenta w DDOM oscyluje w granicach 2500-3700 zł, dlatego na korzystanie z tego rodzaju usług może sobie pozwolić niewielu pacjentów. Forma i kompleksowość opieki świadczonej w ramach DDOM przekłada się na polepszenie stanu zdrowia pacjentów, a przebywanie w nowym środowisku społecznym wpływa na poprawę kondycji psychicznej chorych. Mając na uwadze troskę o zdrowie mieszkańców, Kraków od czerwca 2018 r. finansuje działalność Dziennego Domu Opieki Medycznej prowadzonego przez Miejskiego Centrum Opieki dla Osób Starszych, Przewlekle Niepełnosprawnych oraz Niesamodzielnych w Krakowie. Z usług placówki korzysta ok. 15 pacjentów miesięcznie. Liczba osób oczekujących na taką pomoc ciągle rośnie, stąd wyraźna konieczność zmian systemowych umożliwiających objęcie osób potrzebujących opieką DDOM.
Kraków proponuje także finansowanie z budżetu państwa zadań wspierających niezależne życie osób z niepełnosprawnościami. Potrzebne są regulacje umożliwiające tworzenie i utrzymanie mieszkań, w których osoby niesamodzielne mogłyby funkcjonować przy wsparciu asystenta. Ważnym obszarem jest też konieczność rozwijania zatrudnienia wspomaganego oraz tworzenie rozwiązań umożliwiających podnoszenie kompetencji społecznych i zawodowych osób z niepełnosprawnościami. Miasto postuluje też zmiany w programie dotyczącym opieki wytchnieniowej, polegające na odejściu od ustawy o pomocy społecznej i zmianie proporcji finansowania, umożliwiającej gminom otrzymywanie z budżetu państwa środków pozwalających na pokrycie przynajmniej połowy poniesionych kosztów. Miasto dostrzega także potrzebę wprowadzenia zmian w formule realizacji programu – możliwość zlecania zadań organizacjom pożytku publicznego (NGO) i wykorzystanie własnych zasobów gminy, innych niż Środowiskowe Domy Samopomocy, ośrodki wsparcia i Domy Pomocy Społecznej, pozwoliłyby na optymalne wykorzystanie środków i zasobów gmin.
Postulowane zmiany w zakresie zarządzania wałami przeciwpowodziowymi
Wśród ważnych dla Krakowa projektów znalazła się również nowelizacja ustawy prawa wodnego, która weszła w życie 1 stycznia 2018 roku. Wprowadzone zmiany mówią, że nie tylko Skarb Państwa, ale również i starosta może zarządzać dodatkowo innymi zabezpieczeniami przeciwpowodziowymi. Te przepisy nie odnoszą się jednak do urządzeń wodnych. W ustawie nie jest doprecyzowane jakim mieniem wodnym starosta może się zajmować. Dlatego, zdaniem Krakowa, konieczne jest uszczegółowienie przepisów w tym zakresie.
Miasto zabiega również o lepsze zabezpieczenie przeciwpowodziowe. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska Kraków powinien odpowiadać I klasie zabezpieczeń, jednak warunki te nie są spełnione. Niskie wały przeciwpowodziowe spowodowały, że konieczne jest poszukanie dodatkowych rozwiązań np. zwiększenie retencji zbiorników. Najważniejszym punktem jest budowa polderów przeciwpowodziowych powyżej Krakowa.
Postulowane zmiany w obszarze obsługi mieszkańców
W Krakowie coraz więcej mieszkańców korzysta z obsługi elektronicznej w sprawach urzędowych. Zwiększa się także liczba procedur objętych obsługą elektroniczną. W Wydziale Spraw Administracyjnych UMK są to sprawy z zakresu meldunków, dowodów osobistych, rejestracji przy wyborach; w Wydziale Ewidencji Pojazdów i Kierowców UMK: z zakresu rejestracji pojazdów, a w Urzędzie Stanu Cywilnego zgłoszenia urodzeń dziecka, odpisy (urodzenia, małżeństwa, zgony), zaświadczenia.
Przenoszenie przez urzędników samorządowych danych systemów państwowych do systemów samorządowych lub innych ogólnopolskich (np. e-PUAP) ręcznie lub za pomocą nośników, konieczność dostarczania do urzędu oryginałów dokumentów w wersji papierowej po załatwieniu sprawy drogą elektroniczną czy konieczność dostarczania przez mieszkańca dokumentów, które są dostępne w samorządowych i ogólnopolskich rejestrach i bazach danych – to główne paradoksy występujące w tej dziedzinie, które wynikają z obowiązku stosowania przepisów państwowych i stanu faktycznego państwowych systemów informatycznych.
Miasto Kraków we wskazanym zakresie proponuje zmianę przepisów państwowych pozwalających na automatyczne przekazywanie danych. Postuluje także o zmianę państwowych systemów informatycznych, która pozwoli na automatyczne przekazywanie danych.
Postulowane zmiany w zakresie wyrejestrowania nieużytkowanych pojazdów
Ułatwienie wyrejestrowania samochodu, w tym wyrejestrowywanie z urzędu – to zagadnienia w ustawie prawo o ruchu drogowym, w których Kraków widzi potrzebę wprowadzenia zmian legislacyjnych.
W Krakowie jest około 680 tys. zarejestrowanych aut, w tym około 15 tys. polonezów, około 38 tys. fiatów 126p. Z analizy wynika, że blisko 20-25 proc. zarejestrowanych samochodów przez ostatnie 5-10 lat nie miały ważnego ubezpieczenia. Taka sytuacja powoduje błędy w systemie i nie ma możliwości korzystania ze starych numerów rejestracyjnych. Niestety, wyrejestrowanie pojazdu wiąże się z kosztami, w tym kosztami zaległych ubezpieczeń, do poniesienia przez właściciela.
Miasto proponuje, aby dopuścić wyrejestrowanie z urzędu dla pojazdów, które przez ostatnie 5 do 10 lat nie były użytkowane. Innym postulatem w tym obszarze jest dopuszczenie do jednokrotnej abolicji (zwolnienia z kosztów) dla osób chcących wyrejestrować samochód.
Postulowane zmiany w obszarze przepisów dotyczących przeciwdziałaniu alkoholizmowi
Ustawa o przeciwdziałaniu alkoholizmowi obowiązuje od 1982 r., jej ostatnia nowelizacja w 2018 r. wprowadziła kilka zmian będących odpowiedzią na niektóre postulaty samorządów. To dzięki nim mogą one ustalić na części lub na całości terenu gminy godziny otwarcia sklepów sprzedających alkohol. Kraków podjął próbę wprowadzenia ograniczeń godzin otwarcia takich sklepów w dzielnicy I podejmując uchwałę w tym zakresie. W tej chwili sprawa oczekuje na rozstrzygnięcie przez Naczelny Sąd Administracyjny.
Realizując założenia przepisów o przeciwdziałaniu alkoholizmowi Kraków wprowadził innowacyjny Program Odpowiedzialnej Sprzedaży Alkoholu. Przynależność do niego jest dobrowolna. Ogranicza on m.in. godziny otwarcia tego typu sklepów (zakaz handlu alkoholem w godz. 0.00-5.30), określa minimalną powierzchnię tego typu punków, a także wprowadza wymóg montażu systemu antynapadowego i innych systemów z grup interwencyjnych. Program się rozwija, przystąpiło już do niego 158 punktów sprzedaży, a z danych Policji wynika, że o 7% zmniejszyła się uciążliwość takich sklepów z punktu widzenia mieszkańców.
Obowiązujące przepisy w zakresie polityki o przeciwdziałaniu alkoholizmowi nie są wystarczające. Według Krakowa konieczne jest wprowadzenie zmian do obowiązujących przepisów lub wręcz uchwalenie nowej ustawy w tym zakresie. Powinny w niej znaleźć się zapisy o wprowadzeniu uprawnień dla samorządu w zakresie ustalenia warunków technicznych dla punktów sprzedaży alkoholu, wprowadzenie możliwości do eliminowania jako miejsca sprzedaży także danej lokalizacji (tak, aby przeciwdziałać multiplikowaniu podmiotów jednego właściciela). Kraków postuluje także o wprowadzenie czytelnych zasad obsługi internetowej sprzedaży alkoholu.
Postulowane zmiany w obszarze obsługi cudzoziemców
W Krakowie według oficjalnych danych zameldowanych i płacących podatki jest około 25 tys. cudzoziemców. Realnie natomiast liczba cudzoziemców to 60-80 tysięcy. Cudzoziemcy pracują w mieście na takich samych zasadach, jak we wszystkich powiatach na terenie Polski. Pierwsze zezwolenie na pracę jest udzielane przez Powiatowy Urząd Pracy w Krakowie na 6/9 miesięcy, drugie zezwolenie wydaje Urząd Wojewódzki na czas 6/16 miesięcy. Przepisy ograniczają możliwości elektronicznego zgłaszania się cudzoziemców, przez co procedura jest nieelastyczna, długotrwała i skomplikowana.
Kraków, podobnie jak inne polskie miasta, zauważa ryzyko, jakie niosą za sobą obowiązujące regulacje prawne. Będą to np. odpływ cudzoziemców poza granice Krakowa i Polski, utrata pracowników u pracodawców, mniejszy wpływ z podatków do budżetów miast.
Kraków wychodząc naprzeciw oczekiwaniom zorganizował w 2019 r. „okrągły stół” ws. obsługi cudzoziemców, w którym udział wzięli przedsiębiorcy, samorządowcy (Kraków, Warszawa, Łódź, Gdańsk, Rzeszów, Lublin), a także przedstawiciele władzy państwowej.
6 września 2019 r. Kraków wystosował do rządu „Memorandum w sprawie uelastycznienia obsługi cudzoziemców”, w którym głównymi postulatami były przede wszystkim: przekazanie pełnej obsługi zatrudnienia cudzoziemców (z wyjątkiem legalizacji pobytu) Powiatowym Urzędom Pracy – wraz ze środkami na obsługę, wprowadzenie możliwości pełnej obsługi elektronicznej, wydłużenie okresu pracy na podstawie zarejestrowanych w PUP oświadczeń o powierzeniu wykonywania pracy, ułatwienie przedłużania zezwoleń na pracę oraz wprowadzenie szczegółowych uelastycznień.
Strona rządowa sygnalizuje chęć wdrożenia postulatów wniesionych przez Kraków, wstępnie przewidywane jest przekazanie obsługi do Powiatowych Urzędów Pracy, jednak bez zabezpieczenia środków na ten cel. Miasto w tym zakresie postuluje o wsparcie samorządów w finansowaniu przez państwo zmian w zakresie obsługi cudzoziemców.
Postulowane zmiany w zakresie organizacji ruchu turystycznego
Ustanowienie oraz nowelizacja przepisów z zakresu bezpieczeństwa m.in. przeciwpożarowego, budowlanego oraz podatki od prowadzonej działalności gospodarczej – to zmiany legislacyjne, które Kraków chce wprowadzić w obszarze hotelarstwa.
Zdaniem władz miasta konieczna jest nowelizacja ustawy o usługach hotelarskich, pilotów wycieczek i przewodników turystycznych. Najważniejszą zmianą ma być obowiązek dla platform rezerwacyjnych w zakresie umieszczenia numeru rejestracyjnego, przekazywanie danych przedsiębiorców jednostkom samorządu lokalnego oraz kary za nielegalną działalność – kodeks wykroczeń.
Miasto chce również opracować dodatkowe wymagania dla obiektów turystycznych przeznaczonych pod najem krótkoterminowy. Dodatkowa zmianą ma być wprowadzenie opłaty turystycznej, która ma być klasyczną opłatą pobytową. Dodatkowo miasto proponuje zróżnicowanie wysokości opłat na poziomie gminy.
Wykaz postulowanych zmian w prawie – rok 2020 [pdf]