Muzeum Etnograficzne -
Budynek Główny (pl. Wolnica 1)
Dom Esterki (ul. Krakowska 46)
Muzeum mieści się w budynku dawnego ratusza miasta Kazimierza, wzniesionego w XV w. w stylu gotyckim, a w następnych wiekach rozbudowanego w stylu renesanso-
wym.
W ratuszu prezentowana jest wystawa polskiej kultury ludowej, a w drugim budynku, tzw. Esterce – w pięknie sklepionych XVI-wiecznych piwnicach – urządzane są wystawy czasowe. Muzeum powstało w 1911 r. z inicjatywy Seweryna Udzieli – nauczyciela, etnografa-amatora i kolekcjonera, który pragnął ocalić pamięć o zanikającej kulturze ludowej.
Zbiory, których zalążkiem była kolekcja Seweryna Udzieli, liczą obecnie ok. 80 tys. eksponatów, z których znaczna część pochodzi z końca XIX i początku XX w. Dominują kolekcje polskie, znaczące są jednak również zbiory z krajów europejskich, głównie słowiańskich, a także pozaeuropejskie, z których wiele ofiarowanych zostało przez polskich podróżników i badaczy.
Oprócz wyjątkowych zbiorów etnograficznych i biblioteki specjalistycznej, w której znajdują się również dzieła unikatowe, muzeum posiada bogate archiwum z wieloma tysiącami fotografii, klisz szklanych, rękopisów i rysunków. Gromadzenie ich zapoczątkował już w latach 80. XIX w. Seweryn Udziela, założyciel muzeum. Są tu oryginały dokumentów historycznych, jak np. testamenty chłopskie, księgi gromadzkie, zapisy transakcji kupna-sprzedaży. Duża część to utrwalony folklor słowny i muzyczny z terenów przedwojennej Rzeczypospolitej. Archiwalia to także zapisy dotyczące wszelkich dziedzin kultury ludowej – zwyczajów, obrzędów, stroju, rzemiosła, budownictwa itp. Znaczącą ich część stanowią rysunki, akwarele i gwasze.
Od początku istnienia muzeum gromadziło fotografie, jako doskonałe źródła etnograficzne. Wśród dawnych zdjęć znajdują się fotografie pochodzące z pierwszych dziesięcioleci istnienia tej dziedziny sztuki, wykonane w najstarszych profesjonalnych zakładach fotograficznych, istniejących na ziemiach polskich od 2. poł. XIX w.