Rok 2022 w krakowskiej kulturze

Doświadczenie wojny

To był w krakowskiej kulturze trudny, choć pod wieloma względami rozwojowy rok. Miał być czasem odbudowy po doświadczeniach obostrzeń i społecznej izolacji, ale w obliczu rosyjskiej agresji na Ukrainę stał się w pierwszej kolejności bezprecedensowym sprawdzianem solidarności.

Od początku inwazji mieszkańcy, organizacje pozarządowe, instytucje kultury i władze miasta aktywnie zaangażowały się w zbiórki i akcje pomocy. Hale wystawiennicze stały się magazynami darów, a na wschód wyruszyły konwoje zabezpieczających zabytki ukraińskich miast. Wspierane przez miasto organizacje i stowarzyszenia kontynuują tę chlubną działalność do dziś.

Przyjęcie w krótkim czasie ponad 170 tys. nowych mieszkańców stworzyło też zupełnie nowe potrzeby w ofercie kulturalnej. Krakowskie instytucje błyskawicznie przygotowały zajęcia w języku ukraińskim, a także zorganizowały przyjazne miejsca spotkań dla dzieci i ich rodziców. Powstały różnorodne programy wsparcia ukraińskich twórców, a artyści z Ukrainy wystąpili na niemal wszystkich scenach naszego miasta.

Ta wojna nie zmieniła Krakowa jako miasta kultury – przeciwnie, uczyniła kulturę ważną przestrzenią sąsiedzkiej solidarności i współpracy.

W muzeach

To był niesamowity rok w muzeach. Same tylko oddziały muzealne, dla których organizatorem jest Miasto Kraków zorganizowały łącznie 38 wystaw czasowych, w tym wystawę stałą w nowej, zmodernizowanej siedzibie Muzeum Fotografii przy ul. Rakowickiej. 15 oddziałów Muzeum Krakowa odwiedziło 888 tys. osób, a na zakończenie dorocznego pochodu Lajkonik był witany niczym gwiazda rocka przez ponad 8 tys. krakowian. Rosnącą popularnością cieszy się doroczny Konkurs Szopek Krakowskich.

Frekwencję wszech czasów ogłosił Zamek Królewski na Wawelu zamykając sezon z wynikiem zbliżonym do 1,8 miliona zwiedzających. Z niezwykłym oddźwiękiem spotkała się przede wszystkim nowa ekspozycja bezcennych kosztowności i regaliów w Skarbcu Koronnym, a także pokaz obrazu „Jeździec polski” Rembrandta ze zbiorów The Frick Collection w Nowym Jorku. Frekwencyjnymi hitami okazały się też wystawy dzieł Tamary Łempickiej i przekrojowa ekspozycja dorobku Jacka Malczewskiego w Muzeum Narodowym w Krakowie, czy prezentacja dzieł światowej awangardy w oddziale muzeum w Pawilonie Czapskiego.

Pasjonujące wystawy poświęcone trudnemu dziedzictwu okupacji i malarstwu polsko-romskiej artystki Małgorzaty Mirgi-Tas przygotowało Międzynarodowe Centrum Kultury. W Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK w Krakowie uruchomiono wystawę „Polityka w sztuce”, która zbiegła się w czasie z początkami wojny, premierową wystawę Natalii LL – artystki uznawanej za jedną z pionierek sztuki feministycznej oraz wystawę rysunków i grafik Brunona Schulza.

W teatrach

Blisko 70 scen Krakowa tworzy z naszego miasta niezwykły ośrodek sztuki teatralnej. Tylko teatry miejskie przygotowały aż 27 premier, dla przykładu sam tylko Teatr Bagatela zaprezentował 6 premier i 340 pokazów. Teatr Łaźnia Nowa z sukcesem zrealizował 15. edycję Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego „Boska Komedia”, a podczas organizowanego podczas 30. ULICA Festival Teatr Kto zamienił Kraków w wielką publiczną scenę teatralną. Ulicami miasta przeszła 21. Wielka Parada Smoków, balet dworski Cracovia Danza przygotował kolejną edycję Festiwalu Tańców Dworskich.

Do odnotowania zasługują teatralne premiery – „1989” w reż. Katarzyny Szyngiery w Teatrze im. Słowackiego, „Sen nocy letniej” Krzysztofa Garbaczewskiego w Narodowym Starym Teatrze czy „Strach i nędza” w reż. Bartosza Szydłowskiego w Teatrze Łaźnia Nowa.

W literaturze

Nie zwalnia tempa program Kraków Miasto Literatury UNESCO. Poetów wschodu i zachodu spotkał ponownie Festiwal Miłosza, rekordowe Międzynarodowe Targi Książki w Krakowie przyciągnęły 470 wystawców, ponad 45 tys. odwiedzających i setki autorów, a na Festiwalu Conrada tłumy czytelników przyciągnęły m.in. spotkania z Carmen Marią Machado, Evą Meijer czy Roberto Esposito. Pałac Potockich regularnie gości pisarzy i pisarki na spotkaniach autorskich, a tłumy młodych czytelników przyciągnął jak co roku Festiwal Literatury dla Dzieci i przyznana na nim Nagroda Ferdynanda Wspaniałego.

Największa samorządowa biblioteka w Polsce – Biblioteka Kraków – aktywnie propaguje czytelnictwo w całym mieście, remontuje swoje filie i poszerza księgozbiór.  Wychodząc naprzeciw potrzebom czytelników biblioteka rozwija też projekt książkomatów. W ramach corocznej akcji Wielokulturowa Biblioteka, zainicjowanej przed trzema laty przez Instytut Kultury Willa Decjusza oraz Bibliotekę Kraków, we współpracy z Kraków Airport została utworzona minibiblioteka, aby uprzyjemnić pasażerom czas w hali odlotów krakowskiego lotniska.

W muzyce

Kraków jest dumny z różnorodności swoich muzycznych instytucji i festiwali. Festiwal Opera Rara ściągnął do Krakowa wielkie gwiazdy sztuki operowej, m.in. Iana Bostridge’a i Anne-Sofie von Otter. Capella Cracoviensis za produkcję audiowizualną nagrania „Stabat Mater” Pergolesiego z Jakubem Józefem Orlińskim zdobyła prestiżowe wyróżnienie Opus Klassik, a Sinfonietta Cracovia odbyła międzynarodowe tournée m.in. w Niemczech, Hiszpanii i Belgii. Wielkanocny festiwal Misteria Paschalia ponownie sprowadził do Krakowa gwiazdy muzyki dawnej: Vox Luminis, Ars Antiqua Austria czy Le Concert de la Loge. W cyklu ICE Classic można było usłyszeć w Krakowie m.in. Jana Lisieckiego i jego interpretacje Chopina, Royal Philharmonic Orchestra z Vasilym Petrenką i Sergiejem Krylovem czy Fabio Biondiego i Europę Galante. Wydarzeniem Festiwalu Sacrum Profanum stało się wykonanie „100 cymbals” Johna Cage’a i Ryojiego Ikedy, „Guitar Olympiad” z muzyką Johna Zorna, Roberta Frippa i Briana Eno.

Na Festiwalu Kultury Żydowskiej wystąpiła Liraz i Jeremiah Lockwood, na EtnoKraków/Rozstaje m.in. zespół Drewo. Bogactwem alternatywnych brzmień rozbudziły Kraków festiwale nowych brzmień: 20. Unsound Festival z plejadą gwiazd elektroniki i nowych ambitnych brzmień, a także świętujący swoje trzydziestolecie festiwal Audio Art.

Miasto nie od dziś jest jasnym punktem na jazzowej mapie Polski. Kraków Summer Jazz Festival ponownie przyciągnął do Krakowa gwiazdy z całego świata. Dużo działo się też w muzyce popularnej. Tauron Arenę odwiedziły m.in. Alicia Keys, Hans Zimmer, John Legend, Pearl Jam, The Cure, ZAZ, Harry Styles czy Sabaton. Po 3-letniej przerwie wrócił Kraków Live Festival.

W filmie

Filmowe festiwalowe lato rozpoczął Mastercard OFF CAMERA z gwiazdami polskiej kinematografii, a także plenerowymi kinami organizowanymi w niekonwencjonalnych lokalizacjach. Krakowski Festiwal Filmowy przygotował przegląd ukraińskich filmów dokumentalnych, a filmowy sezon domknęły z sukcesem zrealizowane późną jesienią Festiwal Kina Niemego oraz Festiwal Etiuda & Anima z arcydziełami sztuki animacji z całego świata.

Na Festiwalu Muzyki Filmowej w Krakowie 16 kompozytorów z Hollywood przesłało swoje kompozycje, aby wyrazić swoją solidarność z Ukrainą. Wydarzeniem kolejnej edycji FMF było zaprezentowanie muzyki jednego z najwyżej cenionych twórców Hollywood, Johna Powella i jego wizyta w Krakowie, a także muzyczny hołd złożony Jerzemu Skolimowskiemu.

W sztukach wizualnych

Cracow Art Festival angażujący najważniejsze galerie sztuki, Miesiąc Fotografii w Krakowie świętujący swoje 20-lecie, realizacje artystów z całego świata na festiwalu Patch Lab, kostiumy teatralne Kantora w Cricotece, debiut wystawienniczy nowej galerii KUNS(Z)T przy Instytucie Goethego, wystawa laureatów Międzynarodowego Triennale Grafiki i zachwycająca wystawa „Mistrzowie, Uzurpatorzy, uciekinierzy” w ramach Open Eyes Art – to tylko wybrane przykłady tego, czym żył w tym roku Kraków obszarze sztuk wizualnych.

Od pięciu już lat późna jesień w Krakowie przebiega pod znakiem designu. Różnorodne środowiska łączą siły w ramach projektu Sztuka do rzeczy. Design w Krakowie, którego tegoroczna edycja odbyła się pod hasłem „zero waste”.

Marka Krakowskich Nocy

Z powodzeniem kontynuowany jest projekt kumulowania aktywności kulturalnych w ramach tematycznych nocy. W siedmiu Krakowskich Nocach (Noc Kin Studyjnych, Noc Muzeów, Noc Teatrów, Noc Tańca, Noc Jazzu, Noc Cracovia Sacra, Noc Poezji) uczestniczyło ponad 160 tys. odbiorców, którzy wzięli udział w 380 bezpłatnych wydarzeniach przygotowanych przez 180 podmiotów.

Nagrody

W 2022 roku Miasto Kraków przyznało liczne nagrody i wyróżnienia w niemal wszystkich dziedzinach kultury i sztuki.

Nagrodę główną w konkursie na teatralną Nagrodę im. Stanisława Wyspiańskiego wyróżniono twórców spektaklu „Dziady” w reż. Mai Kleczewskiej, docenionego jako dzieło, które wywołało ogólnopolską dyskusję o społecznej roli sztuki i prawie artysty do wolności.

Najlepszym debiutem książkowym w konkursie na Nagrodę Conrada okazało się „Miasto bajka” – reportaż o Kaliningradzie pióra Pauliny Siegień. Za najlepszą książkę dla dzieci jury konkursu o Nagrodę im. Ferdynanda Wspaniałego uznało album „Brud. Cuchnąca historia higieny” Piotra Sochy. Nagrodą Żółtej Ciżemki za książki dla dzieci i młodzieży zostały wyróżnione Roksana Jędrzejewska-Wróbel za „Stan splątania” oraz Gosia Herba i Mikołaj Pasiński za „Van Dog”. Laureatką konkursu na debiut poetycki im. Anny Świrszczyńskiej została Karina Caban-Rusinek za tom „Rozwodzenie”.

Nagrodę Rady Miasta Krakowa im. Stanisława Vincenza za osiągnięcia w popularyzacji kultury Europy Środkowo-Wschodniej przyznano Oksanie Zabużko, a laureatem Nagrody im. Kazimierza Wyki za wybitne osiągnięcia w dziedzinie eseistyki oraz krytyki literackiej został Ireneusz Kania.

W 2022 roku po raz pierwszy przyznano też Nagrodę Animator Roku, honorującą kulturotwórczą pracę ludzi, którzy pozostają zazwyczaj poza błyskiem fleszy. W kategorii „Osoby” laureatami konkursu zostali Krystyna Hussak-Przybyło i Piotr Przybyło. W kategorii „Podmioty” nagrodę główną zdobyła Fundacja Wszyscy Obecni.

Jubileusze i upamiętnienia

W 2022 roku miasto zrealizowało kilkadziesiąt jubileuszy krakowskich artystów i instytucji związanych z Krakowem. Upamiętniono m.in. 150-lecie urodzin Heleny Rubinstein, 25. rocznicę śmierci Piotra Skrzyneckiego, 30-lecie działalności Krakowskiej Opery Kameralnej czy 95-lecie Radia Kraków. Miasto włączyło się w obchody jubileuszu 800-lecia cystersów w krakowskiej Mogile, 800-lecia Parafii Mariackiej oraz 550-lecia obecności ojców paulinów na Skałce.

Przestrzeń miasta wzbogacił pomnik Teodora Axentowicza zrealizowany przy okazji remontu placu jego imienia, a także tablica pamięci Adama Zagajewskiego na mieszkaniu pisarza przy ul. Pawlikowskiego 7.

Dziedzictwo

To był też bardzo aktywny czas w obszarze ochrony i zarządzania dziedzictwem. Powołane przez Prezydenta Miasta Krakowa Zintegrowane Centrum Zarządzania Dziedzictwem Krakowa kontynuuje prace przy wdrażaniu rekomendacji UNESCO dla wrażliwych obszarów miast historycznych. W wyniku rekomendacji zespołu wielkanocny odpust Emaus zyskał od 2022 roku nowy model organizacyjny, który umożliwi na lepszą ekspozycję elementów dziedzictwa kulturowego. Znacząco zmieniły swój wygląd targi historyczne organizowane na Rynku Głównym i historycznych placach.

1 września weszła w życie uchwała powołująca do życia park kulturowy Kazimierz ze Stradomiem. To już trzeci, po parku kulturowym Stare Miasto i parku kulturowym Nowa Huta obszar miasta, na którym w wyniku konsultacji z mieszkańcami wprowadzono specjalne regulacje porządkujące kwestie reklamy, handlu ulicznego, małej architektury czy przewozu turystów.

Miasto nasiliło również działania związane z uznaniem Nowej Huty za pomnik historii. We współpracy z Małopolskim Instytutem Kultury rozpoczęły się równocześnie prace przy wytycznych do realizacji Planu zarządzania miejscem światowego dziedzictwa UNESCO na lata 2023–2034. Miasto kontynuuje też prace przy realizacji polityki muralowej. Powstało kilka nowych wartościowych realizacji zaopiniowanych przez specjalny zespół.

Międzynarodowo

W latach 2019-1922 prezydent Krakowa pełnił rolę Prezydenta Organizacji Miast Światowego Dziedzictwa. Miasto utrzymało wiodącą rolę w tej organizacji, uzyskując mandat w Radzie Dyrektorów OWHC. Jednocześnie podczas konferencji w koreańskim Andong Prezydent Krakowa został wybrany do Rady Dyrektorów Ligi Miast Historycznych na kadencję 2022–2026.

Ważnym wydarzeniem dla naszego miasta było też powołanie w Krakowie w 2022 roku Europa Nostra Heritage Hub. Europa Nostra to paneuropejska federacja organizacji pozarządowych zajmujących się dziedzictwem. W Krakowie powstało centrum operacyjne tej organizacji na Europę Środkową, którego prowadzenie Miasto powierzyło Towarzystwu Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.

13 września w Erywaniu podpisano porozumienie ustanawiające znak jakości EFFE Seal dla miast i regionów, które wyróżnia przywiązanie do roli festiwali w kulturze i świadomość ich oddziaływania. Kraków znalazł się w Komitecie Sterującym EFFE Seal.

Rok 2022 w liczbach

W roku 2022mMiasto było organizatorem lub współorganizatorem dla 29 instytucji kultury, przeznaczając na ich funkcjonowanie ponad 237 mln zł. Jednocześnie Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego realizował 51 zadań inwestycyjnych, przekazując dotacje celowe inwestycyjne do miejskich instytucji kultury o wartości ponad 46 mln zł.

W ramach dotacji celowych na prace konserwatorskie, restauratorskie i budowlane miasto wsparło działania właścicieli 31 zabytków na łączną kwotę 4,6 mln zł. Dofinansowano m.in. kontynuację kompleksowej renowacji bazyliki św. Franciszka z Asyżu, prace w Opactwie Tynieckim czy remont elewacji kościoła ojców paulinów na Skałce. Dzięki dotacjom odnowiono także elewacje kilkunastu krakowskich kamienic. Ważnym aspektem bieżącej działalności są badania i analizy. W 2022 roku podjęto m.in. badania sektora audiowizualnego, w tym wpływu festiwali filmowych na rozwój miast, zbadano też potrzeby publiczności Nocy Poezji.

A to dopiero początek!

To tylko krótki przegląd przez najciekawsze wydarzenia roku 2022 w krakowskiej kulturze. Dziękując wszystkim za współtworzenie miasta, które żyje kulturą cały rok, zachęcamy jednocześnie do śledzenia mediów – zakładki „Kultura” na stronie miasta, portalu Kraków Culture – wwww.krakowculture.com, a także profilu Kraków Miasto Kultury na Facebooku.