Schron przeciwczasowy

Georgi Gospodinov w przebłysku twórczego geniuszu kreśli świat, który w zamiarze samoocalenia zaczyna cofać się w przeszłość. 
Ta wędrówka w przeszłość zaczyna się jako rodzaj terapii na chorobę Alzheimera i stopniowo przeradza się w powszechną potrzebę społeczną.* Alzheimer staje się chorobą XXI wieku – zapowiedzią tego, co ma nadejść w świecie przeładowanym newsami, używkami i fałszywą bezpośredniością mediów społecznościowych. Autor sugeruje, że to ogólne przebodźcowane musi się skończyć.
Sięgnięcie po ideę Gaustine’a, głównego bohatera powieści i pomysłodawcy „leczniczych” podróży w przeszłość, pozwala nam spojrzeć na współczesny polski krajobraz społeczny i polityczny jako wielowarstwowy konstrukt przeszłości. Polska jest przepełniona nostalgią. Niezliczone strony internetowe i wydawnictwa miłośników przeszłości podsycają tęsknotę za II Rzeczpospolitą (1918-1939). Kwitnie biznes inspirowany czasami PRL; jedną z gorących turystycznych ofert Krakowa jest wycieczka do Nowej Huty (powojennej dzielnicy Krakowa, będącej wizytówką stalinowskiego projektu urbanistycznego), po której wozi nas samochód z lat 60. z leninowskim graffiti na karoserii. Dzisiejsze mechanizmy polityczne coraz bardziej przypominają te z czasów PRL; rośnie liczba grup rekonstrukcyjnych odtwarzających historię XX wieku.
Są rzeczy, które bezpowrotnie utraciliśmy w XX wieku, takie jak wielonarodowość. Tygiel kultur, z których składała się Rzeczpospolita – polskiej, żydowskiej, niemieckiej i rosyjskiej – pozostaje już tylko melodią przeszłości. Teraźniejszość zawłaszczyła i spieniężyła przeszłość. Kazimierz, dawna dzielnica żydowska Krakowa, dzisiaj jedna z głównych atrakcji turystycznych, jest dobrym przykładem. Ale  patrząc z innej perspektywy, może być również postrzegany jako dowód tęsknoty za utraconymi członkami społeczności…
Adaptując „Schron przeciwczasowy” Gospodinowa chcemy pozostać wierni duchowi powieści, a nie jej literze. Chcielibyśmy (zarażeni konceptem Gaustina) stworzyć polską teatralną wersję jego przedsięwzięcia. Zainspirowani powieścią pragniemy stworzyć sieć postaci, które z różnych powodów trafiają do prowadzonej przezeń kliniki. Niektóre z postaci będą inspirowane książką (jak Pan N i Pan A), inne pochodzą skądinąd – ze wspomnień i życia twórców spektaklu, z ich fantazji, ze starych gazet. Myślimy o materiale powieściowym jak o filmie „Synekdocha, Nowy York Kaufmana”, tylko à rebours. Jednocześnie idziemy naprzód i cofamy się: świat zmierza w przyszłość, w kierunku rekonstrukcji wydarzeń 1 września 1939 roku w 2029 roku; życie bohaterów cofa się do wspomnień z wczesnego dzieciństwa, obejmując zarówno to, co osobiste, jak i polityczne. Jesteśmy w Polsce. Większość bohaterów to Polacy. Gaustine jest patronem nowej rzeczywistości, w której żyją bohaterowie – wymyślonego świata, teatralnej scenografii, która naśladuje prawdziwą rzeczywistość. Ale rzeczywistość emocjonalna, która w ten sposób się rodzi, jest dziwnie prawdziwa.

Na podstawie książki pod tytułem
VREMEUBEZHISHTE
Copyright @ 2020, Georgi Gospodinow
Wszelkie prawa zastrzeżone

*Informacje o spektaklu pochodzą od Narodowego Starego Teatru w Krakowie

Reżyseria: Marcin Wierzchowski
Adaptacja: Marcin Wierzchowski, Michael Rubenfeld
Dramaturgia: Jan Łuć
Scenografia: Joanna Załęska
Kostiumy: Paula Grocholska
Choreografia: Aneta Jankowska
Muzyka: Marta Zalewska
Reżyseria światła: Szymon Kluz

OBSADA:

Bolesław Brzozowski
Bogdan Brzyski
Szymon Czacki
Anna Dymna
Małgorzata Gałkowska
Zbigniew W. Kaleta
Anna Paruszyńska-Czacka
Błażej Peszek
Paulina Puślednik
Jacek Romanowski
Michael Rubenfeld (gościnnie)

PREMIERA: 1 marca 2024; Scena Kameralna