Solniczki – małe arcydzieła sztuki

Solniczki – małe arcydzieła sztuki

Świadczyły o statusie i zamożności właściciela, wyznaczały miejsce przy stole dla najważniejszej osoby, stanowiły ozdobę stołów i uczt. Tak niezwykłą rolę pełniły solniczki - naczynia o niezwykłej historii służące do podawania soli – cennej w przeszłości przyprawy. Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka posiada jedną z najcenniejszych kolekcji solniczek na świecie i prezentuje ją w Zamku Żupnym w Wieliczce na wystawie Solniczki – małe arcydzieła sztuki.

Kolekcja solniczek jest najszybciej powiększającym się zbiorem w wielickim muzeum, dziś liczy ok. 1000 obiektów. Pochodzą one ze znanych warsztatów złotniczych i wytwórni porcelany, z wszystkich kontynentów. Kolekcja obejmuje przedmioty wykonane ze złota, srebra, porcelany, szkła a także z kości, kamieni szlachetnych i masy perłowej…

W zbiorze znajdują się solniczki pojedyncze, występujące parami oraz w kompletach przyprawowych. Kolekcja pozwala prześledzić dzieje solniczki, ale także zmiany zachodzące   w jej wyglądzie. W średniowieczu solniczka stała tylko przed najważniejszą osobą na uczcie, stąd powiedzenie „siedzieć za solą”. Była okazała i dekoracyjna. Z czasem pojawiło się naczynie np. w kształcie statku, w którym było miejsce nie tylko na sól, ale też sztućce. W wieku XVII i XVIII modnym stało się ozdabianie stołów kompozycjami z kwiatów i figur wykonanych z cukru, a w późniejszym okresie z porcelany. Nowa moda sprawiła, że pojawiły się figuralne naczynia do przypraw z postaciami: Afrykanek, Indian, Turków personifikujących kontynenty czy strony świata, zakochanych par, pasterek i pasterzy z ozdobnymi pojemnikami na sól.

Pod koniec XVII wieku solniczki stały się elementem bardzo rozbudowanych serwisów, które w wieku XIX ograniczyły się do kilkuelementowego kompletu przyprawowego umiejscowionego na wspólnym postumencie. Taki skromniejszy zestaw mógł zagościć już na stole średniozamożnej rodziny. 

Arcydzieła w Zamku Żupnym

W ostatnim okresie Muzeum gromadzi solniczki i serwisy przyprawowe tak niezwykłe i cenne, że przeznaczono dla nich odrębną salę, w której prezentują się niczym klejnoty w królewskim skarbcu. Wykonane z kosztownych materiałów i na najwyższym światowym poziomie są ozdobą wielickiej kolekcji.

Jedną z najcenniejszych i jednocześnie najstarszą w kolekcji jest późnogotycka solniczka w kształcie kielicha datowana na około 1500 rok wykonana z agatu. Dekoracyjne, barwne i półprzezroczyste pasy widoczne w strukturze kamienia, zostały doskonale wyeksponowane w kształcie naczynia.  

Imponującym i największym w wielickiej kolekcji jest rokokowy, porcelanowy serwis przyprawowy. To ewenement i unikat w polskich zbiorach. Komplet składa się z kompozycji kwiatowej (prawie 50 cm wysokości) stanowiącej okazały postument dla czterech figurek z pojemnikami na przyprawy. Postacie są alegoriami czterech pór roku. Serwis powstał w manufakturze w Höchst około 1765 roku i należy do największych, znanych tego rodzaju. Wyróżnia się najwyższym poziomem wykonania porcelany i dekoracji malarskich oraz doskonałym stanem zachowania.

Kolejny zachwycający serwis przyprawowy został wykonany ze srebra w latach 1773-75 w Augsburgu. Składa się z dwóch szklanych flaszy na oliwę i ocet w misternej konstrukcji srebrnej z miseczkami na przyprawy sypkie (m.in. sól) w kształcie pozłacanych liści. Ażurowe zwieńczenie przeznaczone jest na cytryny – owoce niegdyś drogie, ale niezbędne podczas luksusowych uczt baroku, które miały zachwycać bogactwem. Ten obiekt jest niezwykle cenny, ponieważ zachował się wraz z oryginalnymi, szklanymi flaszami co należy do rzadkości.

Uwagę przyciąga barokowy zestaw podróżny z solniczką, która znajduje się obok srebrnych składanych kubków, talerza, wazki, sztućców, świecznika i nożyczek do knotów. Zestaw wykonany został w XVII w. w Augsburgu, słynącym z tego typu wyrobów. Podróżne zestawy służyły różnym celom, popularne były serwisy do kawy i herbaty. Serwis toaletowy był wizytówką każdej damy ze szlachetnego rodu. Zwyczajem było aby mąż obdarował żonę takim olśniewającym zestawem rankiem po nocy poślubnej.

Prezentowany na wystawie komplet jest wyjątkowy także z tego względu, że zachował się kuferek podróżny, w który jest spakowany.

W tym roku na wystawie pojawiła się kolejna piękność – solniczka z groteskami – a właściwie okazały postument dla przypraw wykonany z majoliki w Urbino we Włoszech ok. 1570. Urbino to znany ośrodek wyrobu ceramiki. Niezwykła jest dekoracja tego naczynia, która łączy motywy antyku i chrześcijaństwa. Naczynie na przyprawy składa się z dwóch części. Ażurowa podstawa wsparta jest na zwierzęcych łapach. Dekorują ją chimery ze skrzydłami, postacie bawiące się z morskimi potworami i postacie apostołów. U góry znajduje się zagłębienie na sól, a dla innych przypraw przygotowano miejsca w paszczach maszkaronów, które umiejscowiono z boków cokołu.

Na wystawie wyróżnia się unikatowa para srebrnych solniczek zdobionych scenami z polowania. Powstały w Augsburgu w latach 1590-94. W XIX wieku wchodziły w skład kolekcji barona Meyera de Rothschilda w jego posiadłości w Mentmore koło Londynu.

Wśród prezentowanych przedmiotów jest złota solniczka z monogramem E umieszczonym pod mitrą książęcą. Wiązany jest on z osobą księcia Ernesta II Sachsen-Coburg-Gotha (1818-1893), starszego brata księcia Alberta, męża brytyjskiej królowej Wiktorii.

W tak dostojnym gronie znalazły też miejsce luksusowe naczynia Louisa Comforta Tiffany’ego z Nowego Jorku. Solniczki wykonane ze szkła iryzującego o pięknym, metalicznym blasku są tak lekkie i delikatne, że może je przesunąć nawet niewielki podmuch wiatru.

Urodę prezentowanych na wystawie solniczek podkreśla zabytkowe miejsce – Zamek Żupny, obiekt wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Wyjątkowy, historyczny nastrój służy kontemplacji soli i solniczek, których losy splecione są przecież od wieków. Służą temu opisy, które przekazują wiele interesujących faktów z przeszłości tych wyjątkowych naczyń przyprawowych.

Wystawę Solniczki – małe arcydzieła sztuki można zwiedzać w Zamku Żupnym, Wieliczka, ul. Zamkowa 8. Jest dostępna w godzinach:
wtorek-piątek: 9.00 – 16.00
sobota-niedziela: 9.00 – 17.00
*Ostatnie wejście na wystawy oraz zakupy w sklepie są możliwe na 20 minut przed zamknięciem.