Zofia Rydet. Świat uczuć i wyobraźni

Wystawa najwybitniejszej polskiej fotografki, Zofii Rydet, zostanie otwarta w Muzeum Fotografii w Krakowie 7 grudnia. To pierwszy muzealny pokaz fotokolaży z cyklu „Świat uczuć i wyobraźni”, tworzonego przez artystkę w latach 60. i 70. XX wieku. Poetycka opowieść o ludziach i ich przeżyciach w trudnych czasach zaskakuje aktualnością także dziś.

7 i 8 grudnia MuFo zaprasza na weekend otwarcia wystawy „Zofia Rydet. Świat uczuć i wyobraźni”. W programie oprowadzania, które poprowadzą kurator Karol Hordziej i przewodnicy MuFo, oraz na koncerty przygotowane przez Sinfoniettę Cracovię oraz Operę Krakowską.

program weekendu otwarcia

W „Świecie uczuć i wyobraźni” Zofia Rydet sięga po surrealistyczne środki, by mówić o tematach całkowicie realnych: o doświadczeniach II wojny światowej i Zagłady, o zagrożeniach, przemijaniu, ale i o miłości, macierzyństwie czy nadziei. Nie znajdziemy tu zdjęć dosłownych, reporterskich, których można by się spodziewać po autorce „Zapisu socjologicznego”. Cykl powstały w latach 1968–1975 pokazuje Rydet jako artystkę o poetyckiej wrażliwości, a jednocześnie mistrzynię swojego fachu, precyzyjnie konstruującą fotograficzne obrazy.

Za życia fotografki „Świat uczuć i wyobraźni” był prezentowany zaledwie kilkukrotnie, na kameralnych wystawach w galeriach BWA w Lublinie i Zamościu oraz w Galerii Fotografii w Świdnicy. W 1979 roku nakładem Krajowej Agencji Wydawniczej został wydany album pod tytułem „Świat uczuć i wyobraźni” ze wstępem teoretyczki fotografii Urszuli Czartoryskiej. Rydet pokazywała też projekt przy pomocy przezroczy, którym towarzyszyła ścieżka dźwiękowa. Pracując nad wariantami kolaży, fotografka stworzyła łącznie ok. 1000 odbitek, które dziś są pod opieką Fundacji im. Zofii Rydet. Z tego zbioru kurator wystawy, Karol Hordziej, wybrał na wystawę w Muzeum Fotografii w Krakowie niemal 100 prac oraz zbiór elementów (wyciętych fragmentów zdjęć), z których Rydet tworzyła swoje wieloelementowe kolaże.

-W trakcie przygotowań do wystawy miałem okazję nie tylko porównać ze sobą niezliczone warianty odbitek stworzonych przez Zofię Rydet, ale także odkryć nieznany do tej pory cykl fotomontaży. Ten zbiór, który roboczo nazwałem „Motyw słońca”, zostanie po raz pierwszy zaprezentowany na wystawie w MuFo. Fascynujące jest również archiwum elementów wyciętych przez fotografkę z jej własnych zdjęć, które działa jak rozsypany wizualny słownik pozwalający budować nowe surrealistyczne obrazy, a także zbiór etykiet z kopert, w których artystka przechowywała zdjęcia o różnej tematyce, przypominający współczesną chmurę tagów w wyszukiwarce. Wszystkie te elementy pozwalają lepiej zrozumieć proces twórczy artystki i ogrom wykonanej przez nią pracy.- mówi kurator wystawy, Karol Hordziej. W MuFo obok autorskich fotomontaży będzie można zobaczyć także „matryce”, czyli złożone z wyciętych fragmentów kolaże, które stanowiły podstawę dla ostatecznych wersji fotomontaży oraz trójwymiarowe obiekty z cyklu „Przemiany”.

Czas pracy nad „Światem uczuć i wyobraźni” był dla Zofii Rydet momentem poszukiwania nowego języka wizualnego, w którym porzuciła skupiony na człowieku magiczny realizm serii „Mały człowiek”. To także jej najbardziej osobisty cykl, który można określić mianem zbioru krajobrazów wewnętrznych autorki, oddających jej sposób myślenia o świecie i przeżywania go. W tekście podsumowującym cykl Urszula Czartoryska zwracała uwagę na powód, dla którego Rydet sięgnęła w tych poszukiwaniach po tę konkretną technikę, pisząc: -Fotomontaż to rodzaj wyzwania wobec nieodwołalnej opisowości fotografii, w imię nie tyle nieprawdy, co raczej prawdy zintensyfikowanej, prawdy „wyższego stopnia” sugestywności.-

Cały cykl został przez autorkę na potrzeby książki podzielony na piętnaście rozdziałów: „Pejzaże”, „Narodziny”, „Macierzyństwo”, „Oczekiwania”, „Odejścia”, „Za ścianą życia”, „Zakochani”, „Sentymentalna ballada”, „Zagłada”, „Manekiny”, „Fantomy”, „Zagrożenie, „Obsesje”, „Przemiany” i „Nadzieja”. Na wystawie przywracamy stosowany przez Rydet w trakcie pokazów przezroczy oraz we wcześniejszej, autorskiej makiecie publikacji podział na 17 serii, z dodatkowymi „Zniszczeniem” i „Tęsknotą”.

To połączenie tematów daje widzom okazję, by spojrzeć oczami Zofii Rydet – artystki, która w centrum swoich zainteresowań stawiała zawsze ludzi i ich doświadczenia. Sama twórczyni mówiła zresztą o tym cyklu tak: -Mój „Świat uczuć i wyobraźni” mówi o człowieku zagrożonym już od chwili narodzin, o jego obsesjach, o jego uczuciach, osamotnieniu, pragnieniach, o lęku, przed którym ratuje go tylko miłość, o tragedii przemijania, o strachu przed zagładą i zniszczeniem.-

 „Świat uczuć i wyobraźni” nie jest najbardziej rozpoznawalnym z cykli Zofii Rydet – w opracowaniach poświęcano mu stosunkowo mnie mniej uwagi niż nagradzanemu już w latach 60. „Małemu człowiekowi” czy wpisanemu w 2024 roku na listę UNESCO „Zapisowi socjologicznemu”. Dziś, w czasach globalnego niepokoju oraz kulturowego zwrotu w stronę duchowości i magii, fotokolaże Zofii Rydet wydają się niezwykle aktualne. Wewnętrzne, liryczne krajobrazy stworzone przez artystkę pół wieku temu pozwalają widzom konfrontować się z własnymi emocjami.