Wystawa ekslibrisów i małej grafiki bibliofilskiej Andrzeja Buchańca
Bibliofilstwo jest pojęciem powszechnie znanym jako zamiłowanie do zbierania książek, zwłaszcza pięknych czy rzadkich, jak i innych obiektów edytorskich odznaczających się konkretnymi walorami interesującymi kolekcjonera. Natomiast ekslibris – (z łaciny 'ex libris' = z książek) jest terminem znanym tylko nielicznym...
| Termin: | 1-15 września 2017 r. |
Nawet korzystający z niektórych bibliotek (np. z Biblioteki Jagiellońskiej) nie kojarzą, że książki na wewnętrznej stronie przedniej okładki mają wlepiony graficzny druczek z numerem katalogowym książki. Nie jest on tylko zwykłą pieczątką własnościową, przeważnie używaną, ale jakąś formą graficzną. Otóż ten graficzny druczek jest właśnie ekslibrisem i ma długą i znakomitą historię. Oznakowania własnościowe stosowano już w starożytności, a w średniowiecznych manuskryptach malowano herby właściciela. Dopiero od umownego roku 1450, związanego z Janem Gutenbergiem z Moguncji, którego wynalazek pozwolił masowo drukować książki, co spowodowało ich potanienie i przez to ich powszechną dostępność. Umożliwiło to szeroki dostęp do myśli starożytnej w rozkwitającym wówczas Renesansie oraz rozwój myśli religijnej w okresie Reformacji.
Człowiek, odzyskując swoją podmiotowość, ukazywał ją również w dumie z posiadania własnej biblioteki, oznakowując ją swoim drukowanym znakiem, bowiem już około roku 1480 w kręgach południowoniemieckich powstaje pierwszy druczek własnościowy, czyli ekslibris.
Od początków XVI w. już powszechnie w Europie używają go uniwersytety, władcy, biskupstwa, klasztory oraz indywidualni posiadacze. Wtedy też osiąga ekslibris wysoki poziom – tworzą go m.in. A.Dürer, Lucas Cranach St. i inni. Przez kilka następnych wieków poziom ekslibrisów nie jest już tak wysoki, ale jest ekslibris powszechnie używany z dominującą tematyką heraldyczną.
W XIX wieku następuje gwałtowny rozwój nauk historycznych, a ekslibris staje się badanym źródłem historycznym - pokazuje wędrówkę książek zezbiorów do zbiorów, często nawet całych bibliotek. Natomiast rozwój technik drukarskich stwarza nowe możliwości dla grafików, którzy w edytorstwie pięknej książki i w ekslibrisie znajdują nową przestrzeń dla twórczości. Tematyka ekslibrisu staje sie różnorodna, z użytkowego staje się również przedmiotem kolekcjonerskim. Pod koniec XIX w. powstają towarzystwa zbieraczy ekslibrisów w całej Europie i poza nią. I w tych dwóch funkcjach trwa to do chwili obecnej. Wśród twórców ekslibrisu znajdują się najwybitniejsi graficy, malarze, rzeźbiarze, architekci i cała rzesza amatorów różnych profesji – jak lekarze, weterynarze, prawnicy, drukarze i in. Powstają więzi pomiędzy twórcami a zbieraczami. Obecnie, prócz technik tradycyjnych, stosuje się także techniki komputerowe. Zbieracze poszukują ulubionych motywów, jak wino, architektura, diabliki, numizmatyka, turystyka, zabytki itp.
Z ekslibrisem z czasem związały się inne działania typograficzne: in memoriam/pro memoria – dla upamiętnienia zmarłego twórcy czy kolekcjonera ekslibrisów; zawiadomienia o urodzinach dziecka czy powszechne Pour Féliciter - coroczne osobiste życzenia świąteczne/noworoczne twórcy bądź kolekcjonera; allelujki - życzenia wielkanocne. Ponadto ekslibrisy z okazji rocznic historycznych czy dla uczczenia postaci historycznych.
Rok 1516 stanowi datę powstania pierwszego polskiego ekslibrisu, wydrukowanego w Wiedniu przez Ślązaka Hieronima Wietora dla humanisty Macieja Drzewickiego z Drzewicy, ówczesnego biskupa włocławskiego (i późniejszego prymasa), który przedstawia jego herb Ciołek w bogatej renesansowej ornamentyce. W 1517 r. powstał drugi polski, a pierwszy krakowski ekslibris, również dla biskupa Drzewickiego, drukowany już w Krakowie w oficynie Jana Hallera, który wykorzystał ornamenty z oficyny Floriana Unglera.
Prezentowana wystawa "Ekslibris i mała grafika bibliofilska" Andrzeja Jacka Buchańca jest niezależnie od ekslibrisowych rocznic w 2016 i 2017 r. wystawą również z okazji 50. rocznicy twórczości obchodzonej w 2016 r. jako jednego z licznych krakowskich twórców ekslibrisu, włączającego się w ciąg twórców kontynuujących dzieło zainicjowane w 1516 i 1517 r.