Fort 51 „Rajsko” – największy fort artyleryjski Krakowa, który pękł na pół

Dzieło obronne z lat 1881–1884, największy fort artyleryjski zewnętrznego pierścienia, który nie zmieściłby się nawet na Rynku Głównym. Otoczony zielenią leży na wzgórzu już poza IV obwodnicą, czyli na południe od krakowskiego odcinka autostrady A4. Stanowi obecnie najcenniejszy zespół zieleni twierdzy i jest widoczny z ponad 40 kilometrów. To jeden z najpiękniej położonych fortów Krakowa.

Wykonano go z lanego betonu, w środku znajduje się olbrzymi schron główny z dwiema sklepionymi salami prochowymi. Ściany elewacyjne tej części budynku mają grubość dwóch metrów, a od góry osłaniane są przez pięciometrową warstwę ziemi. Głównym uzbrojeniem fortu „Rajsko” była artyleria ciężka.

W 1909 r. wybuch prochowni na Woli Duchackiej spowodował, że pękł na pół. 4 i 5 grudnia 1914 r. jego załoga wzięła czynny udział w obronie Krakowa przed atakującymi miasto Rosjanami. Fort walczył także w II wojnie światowej – pod koniec niemieckiej okupacji Krakowa broniła się w nim grupa hitlerowskich żołnierzy.

Od czasów międzywojennych przez kilka dekad fort pełnił funkcje magazynowe. Od kilkunastu lat jest niezagospodarowany.

Dostępność: część fortu można zwiedzić wchodząc przez jedną z kaponier, przy zachowaniu środków bezpieczeństwa, posiadaniu odpowiednich butów i latarki.