Fortyfikacje

Większość średniowiecznych murów miejskich zburzono na początku XIX w. Zrealizowano wówczas koncepcję miasta otwartego i w miejscu obwarowań urządzono park miejski, nazwany później Plantami. Przed wyburzeniem obronił się Barbakan – znakomity przykład budownictwa obronnego z XV w., przetrwała też jedna brama miejska (Brama Floriańska) i trzy baszty. Z potężnych murów obronnych pozostały niewielkie fragmenty – pierwotnie miały one ok. 10 m wysokości i 2 m grubości.

Na Wawelu ślady umocnień pochodzą z ok. IX w., do dziś przetrwały zaś resztki kamiennych murów z XIII w., wyróżniają się też ceglane wieże z XIV w.: Złodziejska, Sandomierska i Senatorska, a z czasów nowożytnych – bastion Władysława IV, na którym stoi pomnik Tadeusza Kościuszki. Charakterystyczną postać cytadeli nadały natomiast Wawelowi ceglane fortyfikacje, będące częścią Twierdzy Kraków.

Twierdza wyróżnia się wśród atrakcji turystycznych Krakowa wielkością i oryginalnością – to zespół obiektów militarnych, zbudowanych przez Austriaków w XIX i na początku XX w. Do dziś zachowało się ok. 180 obiektów o różnym przeznaczeniu, m.in. forty, schrony bojowe, baterie artyleryjskie, relikty umocnień, koszar i dawne szpitale wojskowe. Rdzeń twierdzy stanowiło centrum miasta, które w trakcie kilku etapów rozbudowy otoczone zostało trzema pierścieniami umocnień. Pierwszy przebiegał przez dzisiejsze Aleje Trzech Wieszczów (zachowały się m.in. bastiony III Kleparz i V Lubicz). Najbardziej oddalona od Rynku, zewnętrzna linia obrony, tworzyła okrąg o promieniu ok. 11 km i należały do niej forty w Kosocicach, Bodzowie, Pasterniku, Toniach i Grębałowie. Całkowity obwód twierdzy liczył ok. 60 km. Do najciekawszych obiektów należą: fort „Kościuszko” – opasujący kopiec Kościuszki niczym średniowieczny zamek, fort „św. Benedykt” – pozostałość wieży artyleryjskiej, a także fort „Rajsko” – malownicze połączenie architektury obronnej i zieleni, rezerwat przyrody i punkt widokowy z panoramą Krakowa i okolic.