SPACER 7: Pieszo-rowerowo szlakiem dawnej Twierdzy Kraków

Niezłą gratką dla poszukiwaczy przygód są krakowskie fortyfikacje, wchodzące w skład Twierdzy Kraków. W latach zaborów – od 1795 do 1918 roku – Kraków leżał zaledwie 7 km od granicy z Rosją, toteż Austriacy w połowie XIX w. postanowili przebudować system obronny, zamieniając miasto w twierdzę. Pierwotnie umocnienia budowano na linii obecnych Alei Trzech Wieszczów (ich pozostałością jest fort „Kleparz”). Jednak postęp techniki – głównie wzrost zasięgu artylerii – spowodował, że fortyfikacje szybko stały się bezużyteczne. Konieczna stała się ich rozbudowa, w formie pierścieniowej twierdzy.

Po 1878 roku powstały nowoczesne umocnienia oddalone od centrum miasta, w tym forty betonowymi stropami, pancernymi wieżami i kopułami. Tuż przed I wojną światową zewnętrzny pierścień Twierdzy Kraków mierzył ok. 60 km i liczył 32 forty (pancerne, piechoty itp.). W XX w. część z nich uległa zniszczeniu, ale pozostałe świadczą o rozmiarach przedsięwzięcia i kunszcie budowniczych. Do czasów współczesnych dotrwało ok. 180 rozmaitych obiektów obronnych. Obejrzenie austriackich fortyfikacji ułatwia żółto-czarno-żółty (barwy dynastii Habsburgów) szlak dawnej Twierdzy Kraków. Wprawdzie pomyślany jako pieszo-rowerowy, może być też w dużych fragmentach zwiedzany przez zmotoryzowanych, gdyż do większości obiektów prowadzą oznakowane drogi dojazdowe.

Pierwszy odcinek prowadzi od fortu „Mogiła” (nieopodal kopca Wandy) do Salwatora i łączy forty położone w północnej części miasta; drugi – na prawym brzegu Wisły – prowadzi od fortu „Lasówka” do ruin fortu „Bodzów”. Łączy fortyfikacje południowej części Krakowa, a następnie przez szańce Ludwinowa dociera do fortu „Św. Benedykt” na Krzemionkach. Przebieg szlaku pokrywa się w dużej mierze z historyczną, forteczną drogą rokadową. Odcinki tej drogi są dziś fragmentami krakowskich ulic lub podmiejskich dróg.

Zagospodarowane forty pełnią obecnie różne funkcje, na przykład w forcie „Skała” znajduje się obserwatorium astronomiczne, a w fortach „Olszanica” (na zachód od Lasu Wolskiego) i „Grębałów” (przy ul. Kocmyrzowskiej) działają ośrodki jeździeckie, w forcie „Zielonki” urządzono hotel. Przy nim oraz przy forcie „Węgrzce” (na trasie Kraków–Kielce) powstały strzelnice. W dobrym stanie przetrwało kilka niezbyt odległych od siebie obiektów w Nowej Hucie, np. forty „Batowice” na os. Złotego Wieku, „Mistrzejowice” na os. Piastów, a także forty „Krzesławice” (miejsce martyrologii z lat II wojny światowej) i wspomniany „Grębałów”. Mało kto też pamięta, że zabudowania otaczające kopiec Kościuszki, użytkowane przez radio RMF FM, to również dawny fort.

W południowej części miasta na uwagę zasługują forty: „Prokocim”, „Rajsko” (z widokiem na Kraków), „Skotniki”, a także jeden z najstarszych – wspomniany fort artyleryjski „Św. Benedykt” na wzgórzu Lasoty (Krzemionki), unikatowy przykład architektury obronnej.