Projekty unijne wsparciem dla Krakowa na drodze do neutralności klimatycznej

Udział w nich przynosi miastu wiele korzyści: dostęp do know -how, najlepszych europejskich praktyk, wiedzy eksperckiej i wreszcie do dodatkowych środków finansowych. A więc wszystko, co niezbędne , aby sprostać ambitnemu wyzwaniu – osiągnięciu przez Kraków neutralności klimatycznej.

Zeroemisyjny Kraków

Tę swoistą, edukacyjną ścieżkę Kraków rozpoczął w roku 2019, kiedy to jako pierwsze miasto w Europie Środkowo – Wschodniej przystąpił do unikalnego, europejskiego programu Deep Demonstrations of Healthy, Clean Cities (Głębokie demonstracje - Zdrowe, czyste miasta).  Obok Krakowa w programie uczestniczyły: Amsterdam, Edynburg, Kopenhaga, Leuven, Madryt, Mediolan, Malmo, Orlean i Wiedeń.

Jego celem było stworzenie nowej strategii transformacji, ukierunkowanej na uzyskanie neutralności klimatycznej, czyli ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych do minimum. Program był koordynowany i finansowany przez Climate-KIC z grantu Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii. Kraków pozyskał na ten cel prawie 120 tyś. Euro. 

Przebieg projektu Zeroemisyjny Kraków obrazuje poniższa grafika:

Projekt Zeroemisyjny Kraków wpisał się w cele długoterminowej Strategii Rozwoju Krakowa 2030, która zakłada stworzenie Miasta przyjaznego do życia i koncentruje się na: 

• poprawie jakości powietrza
• mobilności miejskiej (wydajny i ekologiczny system transportowy)
• efektywności energetycznej budynków
• jakości terenów zielonych i wzrostem ich dostępności
• świadomości ekologicznej/klimatycznej mieszkańców
• partycypacji społecznej (zaangażowania społecznego)

W konsekwencji przyjętej strategii Rozwoju Krakowa 2030, która za jeden z kluczowych celów uznała osiągniecie przez miasto neutralności klimatycznej było przystąpienie Krakowa (od roku 2022) do kolejnego, unijnego programu: Europejskiej Misji 100 neutralnych klimatycznie i inteligentnych miast do 2030 roku, której celem jest wsparcie i promocja europejskich miast w systemowej transformacji w kierunku neutralności klimatycznej i przekształcenie ich w ośrodki eksperymentów i innowacji.

W ramach Misji powstał jeden z najważniejszych, strategicznych dokumentów Krakowa: Kontrakt klimatyczny, który zawiera szczegółowy plan dojścia do neutralności klimatycznej w kluczowych sektorach: energia, budynki, gospodarka odpadami i transport wraz z powiązanymi planami inwestycyjnymi.

Celem jaki przyjęto w Kontrakcie jest redukcja emisji gazów cieplarnianych o 80% do roku 2030 w stosunku do roku 2018. Kontrakt składa się z trzech części: 

• „Zobowiązania” opisują ambicje klimatyczne miasta, wskazują cel oraz zawierają deklarację podjęcia działań by go osiągnąć.
• „Plan działania” wskazuje obszary interwencji, listę 58 działań oraz sposób ich wdrożenia.
• „Plan inwestycyjny” zawiera scenariusze kosztowe, źródła finansowania, bariery i ryzyka związane z realizacją.  

Dokument w wrześniu 2024r. został przekazany do oceny Komisji Europejskiej. 

NEEST - NetZero Emission and Environmentally Sustainable Territories 

W ramach Misji od roku 2022 realizowany jest przez Kraków projekt pilotażowy NEEST.  Kraków (jako lider projektu) uczestniczy w nim razem z czterema innymi, polskimi miastami (Łódź, Rzeszów, Warszawa, Wrocław) oraz Narodowym Centrum Badań i Rozwoju. Projekt ma na celu opracowanie praktycznych i skalowalnych rozwiązań w obszarze efektywności energetycznej budynków. Uczestniczące w projekcie miasta pozyskały na jego realizację ze środków unijnych łącznie 1,5 mln Euro.

Projekt NEEST koncentruje się na budynkach i ich otoczeniu, które są głównym źródłem emisji CO2 w miastach. Emisje generowane przez zużycie energii elektrycznej oraz cieplnej można znacznie ograniczyć, zwiększając efektywność energetyczną budynków. Efekt taki można uzyskać dzięki modernizacji technicznej i zmianom organizacyjno-funkcjonalnym.

Jednym z kluczowych zadań realizowanych w ramach projektu NEEST jest stworzenie gotowych do powielania wytycznych dotyczących termomodernizacji różnych typów kwartałów miejskich (obszarów zabudowy, osiedli, dzielnic). Głęboka termomodernizacja budynków mieszkalnych, usługowych, użyteczności publicznej i jednorodzinnych na terenie danego kwartału ma za zadanie obniżyć emisje z tych budynków prawie do zera.

Prace realizowane w ramach projektu NEEST obejmą także: stworzenie bazy wiedzy i narzędzi do zarządzania redukcją emisji, techniczne i organizacyjne rozwiązania modernizacji budynków, schematy rewitalizacji przestrzeni między budynkami, wzorcowe przykłady zaangażowania społeczności lokalnej, modele finansowania oraz rekomendacje polityczne na poziomie regionalnym i krajowym.

W ramach projektu NEEST wybrano typowe dla każdego z uczestniczących w nim miast kwartały zabudowy, które są zróżnicowane pod względem rodzaju budynków, ale jednocześnie charakteryzują się cechami, które pozwalają na powielanie rozwiązań w innych, typowych dla danego miasta lokalizacjach. W przypadku Krakowa jest to rozległy i zróżnicowany kwartał, który obejmuje część osiedla Złotego Wieku na terenie dzielnicy Mistrzejowice i odzwierciedla typową zabudowę wielorodzinną krakowskiego osiedla.

ATELIER - AmsTErdam and BiLbao cItizen drivEn smaRt cities

Aby efektywnie przeprowadzić transformację energetyczną, której efektem będzie znacząca redukcja emisji CO₂ Kraków chce uczyć się od najlepszych, dlatego przystąpił do unijnego projektu ATELIER, którego celem jest mi.in. rozpowszechnienie idei Dystryktów Dodatnich Energetycznie, tzn. obszarów na których więcej energii jest wytwarzanej niż zużywanej. Kraków pozyskał na ten cel w ramach programu Horyzont 2020 Unii Europejskiej 293 tyś. Euro.

W ramach projektu ATELIER Kraków współpracuje z 30 partnerami, z 11 europejskich krajów, w tym z miastami wiodącymi: Amsterdam, Bilbao oraz miastami podążającymi: Budapeszt, Bratysława, Kopenhaga, Matosinhos, Ryga. Miasta wiodące przeprowadzają inwestycyjne działania demonstracyjne, natomiast miasta podążające wykorzystują wypracowane w toku prac doświadczenia, aby uniknąć ewentualnych błędów w przyszłości. Udział w wypracowaniu, wdrażaniu oraz testowaniu inteligentnych rozwiązań technicznych, finansowych, prawnych i społecznych w miastach wiodących, pozwoli na ich skuteczne powielanie oraz skalowanie w indywidualnych warunkach poszczególnych miast podążających.

PROSPECT+

Aby zrealizować tak ogromne przedsięwzięcie, jak transformacja energetyczna miasta, Kraków potrzebuje ogromnych środków na jej sfinansowanie, dlatego przystąpił do bezpłatnego programu mentoringowego PROSPECT+. dla miast i regionów, który dotyczy innowacyjnych instrumentów finansowych,  wspierających przyjęcie praktyk i polityk w obszarach efektywności energetycznej oraz rozwoju społeczności energetycznych.

PROSPECT+ jest dobrym przykładem partnerskiego uczenia się. Koncentruje się na 5 modułach nauczania:

• budynki publiczne,
• budynki prywatne,
• oświetlenie publiczne,
• transport,
• międzysektorowość.

Ze strony Krakowa w programie uczestniczy Zespół Doradców ds. klimatu i środowiska UMK, który jest obecnie w trakcie realizacji programu doradztwa przy tworzeniu społeczności energetycznych dla mieszkańców i podmiotów z obszaru Gminy Miejskiej Kraków.

Udział w projekcie PROSPECT+ daje możliwość wymiany dobrych praktyk, wsparcie merytoryczne ze strony jego uczestników oraz bezpośredni dostęp do sieci kontaktów w europejskich miastach, regionach i agencjach energetycznych realizujących podobne zadania.